Melati van Java: Soerapati. Historisch romantische schets uit de geschiedenis van Java
Schiedam: H.A. M. Roelants, 1928, derde dr. (eerste dr. 1887)

[70:]

TWEEDE GEDEELTE.
I.
HET STEEKSPEL.

Te midden der drie hooge bergen de Lawoe, de Merapi en de Merbaboe in een schoone vruchtbare streek, ligt de keizerlijke hofstad Karta-Soera, die nog slechts sinds weinige jaren door den keizer van Mataram bewoond werd. Vroeger toch tijdens den opstand van Troeno-Djojo lag de residentie meer ten zuiden bij de hoofdstad Mataram; na het sluiten van den vrede had keizer Hamangkoe-Rat een tegenzin gekregen in den dalem, dien zijn vader bijna stervend had moeten ontvluchten en daarom zich in Karta-Soera een paleis laten bouwen.
Zooals alle vorstelijke verblijfplaatsen, had de kraton van Karta-Soera, meer het voorkomen van een vesting dan van een paleis; dikke ringmuren, hier en daar afgewisseld door bastions, omgaven de talrijke gebouwen door den keizer en zijn hofhouding bewoond; verscheidene poorten gaven er toegang aan.
Niet ver van den hoofdingang omringde een omheining of pagger de bamboezen huizen, die tot kazerne dienden voor de Hollandsche lijfwacht, door de Compagnie genadig aan den keizer te zijner beschikking toegestaan, maar die eigenlijk geen ander doel had dan den vorst en zijn aanhang in het oog en onder bedwang te houden.
De hoofdpoort gaf toegang tot den grooten aloen-

[71:]

aloen, een uitgestrekt binnenplein, door groote in parasolvorm gesnoeide waringins beplant, en van alle zijden omringd door kleine gebouwen, die tot bergplaats dienden der gamelans van de rijksgrooten, van hun wapens en paardentuigen, in gebruik bij de wekelijksche tournooien. De grond was met wit zand bestrooid; zorgvuldig was elk grashalmpje geweerd en zoo helder en glad scheen de gladde oppervlakte, dat men er, volgens javaansche spreekwijze, gerust stofgoud op kon strooien, zonder dat iets verloren ging.
Een tweede poort leidde tot het binnenste van het paleis, waar zich achter de reusachtige, rijk met verguld snijwerk, versierde pendoppoh, het eigenlijke vorstelijke verblijf of de Probojoso bevond, niet ver van de Kapoetren of harem.
Aan elke poort houdt een vrouw de wacht, een oude gerimpelde amazone in hofkostuum, dat wil zeggen in enkelen sarong tot boven de borst reikend, armen, schouders en hals bloot maar met gele verf gekleurd.
Aan een der zijden van den aloen-aloen verheft zich de Sitingil, een hoogte, waarop de keizer zich met zijn eerewacht neerzet, wanneer hij, zoo als heden het geval is, een tournooi komt bijwonen.
Een schitterend, echt Oostersch tafereel, een weelde en rijkdom van kleuren en glansen, die door de reeds dalende zonnestralen nieuwen gloed en nieuw leven verkrijgen. Het scharlakengoud schittert boven alles uit, daarnaast vonkelt het geel in alle schakeeringen, nog schitterender als het zich huwt aan het kalme paars of zich vereenigt met het levendige groen in zijn diepe weerglansen, of door zijn stralen het droomige blauw vervroolijkt. En over alles werpt de zon een roodgouden sluier, de gouden gebitten der paarden en hun bonte schabrakken, flikkeren oogverblindend; de takken der waringinboomen laten een regen van vurige vonken op het zilverwitte

[72:]

kiezelzand door; de bergen baden zich in den warmen gloed, en zenden koele geuren uit de bosschen, op hun hellingen naar beneden in den lusthof. De blauwe lucht koepelt zich over het stukje schoone aarde, dat hier tusschen de bergen besloten is, wolkeloos en diep, zooals zij alleen tusschende keerkringen zijn kan.
De ruiters rijden heen en weer trotsch op hun fraaie rijk versierde paarden, en trotsch op hun eigen kleeding, hun goud en edelgesteenten; de gamelans in de verschillende huizen, worden zacht en teer bespeeld. Op eens wordt het spel luider en levendiger, de ruiters scharen zich twee aan twee, de keizer gaat verschijnen, daar treedt hij naar buiten, omgeven door zijn stoet van amazonen en lijfwachten, alléén te paard, terwijl zij allen te voet gaan.
Hamangkoe-Rat onderscheidt zich noch door koninklijke houding, noch door geestige trekken; slap hangt zijn donkerbruine huid om de vooruitstekende jukbeenderen, zijn oogen liggen diep en zonder eenige uitdrukking in de diepe kassen, zijn geheele uiterlijk mist alle kracht en waardigheid, ondanks de schitterende kleederen, die zijn gestalte omsluiten; alles verraadt den slaaf der laagste hartstochten, een man door uitspattingen verzwakt en door opium uitgeput.
Op zijn hoofd draagt hij de hoog opstaande zwart zijden muts of koeloek, rijk versierd met gouden borduurwerk, zijn sikapen of bovenkleed is van stijf goudlaken en beurt het voorover zakkende hoofd door een breeden hoogen boord nog eenigszins op. Een kostbare kaïn van het beroemde Solosche fabrikaat valt op zijn donkergroenen eveneens met goud doorwerkte djarik (pantalon), zijn voeten steken in purperen muilen; in een rijk met edelgesteenten versierden gouden band, die 's keizers middel omsluit, flikkeren de gevesten van drie krissen, terwijl een ring door een stralenden robijn versierd, daaraan bevestigd

[73:]

is en straks den gouden haak van de toomen afwacht, als de vorst zich tot het rennen begeeft.
De gelaatstrekken der Hollandsche lijfwachten schijnen nog blanker tusschen al die gebronsde mannen; oranjesjerpen omgorden hun heupen, de gele wambuizen der officieren zijn met linten en strikken versierd, fraaie pluimen tooien hun breedgerande vilten hoeden; het zwaard dragen zij op zijde, het slaat tegen hun geplooide beenbekleedsels, die in nauwsluitende kousen en kaplaarzen eindigen, op de schouders rusten de geweren. Kapitein Grevink gaat aan hun hoofd.
De javaansche lijfwachten van beider geslacht volgen hen; de vrouwen dragen pijl en boog, het zijn echter amazonen, die alle schoonheid en jeugd missen, de mannen voeren pieken en lansen.
Eenige vrouwen in hofgewaad dragen den keizer zijn gouden zonnescherm, sirih-doos, kwispeldoor en troon na, deze troon, tampar genaamd, is een laag vierkant tabouret, van rood fluweel met gouden franjes versierd; anderen hanteeren stompe lansen, de wapens voor het rennen vereischt; het gevolg bestaat uit meer dan twee of driehonderd mannen.
Zoodra de Soesoehoenan in het renperk aangekomen is, stelt hij zich aan het hoofd der ruiters, die hem eerbiedig opwachten en maakt eenige keeren steeds in meer versnelden galop den tocht rondom de baan; de vlugge paarden brieschen van genot, bevallig heffen zij den rijk versierden hals omhoog en tippen de voorpooten sierlijk op bij de tonen der gamelans en andere luidschallende instrumenten. Dan wordt de rit vlugger, zij buigen den kop en snellen voorwaarts, altijd levendiger, altijd rapper, totdat het witte zadel van den aloen-aloen in dwarrelende wolken omhoog stuift bij de vluchtige aanraking hunner hoeven.
De keizer matigt den stap van zijn paard, die beweging heeft hem reeds vermoeid, hij zal van

[74:]

daag niet meer rennen; bij den Sitingil gekomen, stijgt hij af en neemt op zijn troon plaats. De wachten scharen zich rondom zijn zetel, de amazonen laten zich achter hem op een knie neder en strekken den gespannen boog voor zich uit als om de vijanden van hun vorstelijken meester reeds bij voorbaat te bedreigen; op eerbiedigen afstand van hem zitten de andere vrouwen, die de keizerlijke insignes dragen, kruiselings op matten.
Een oogenblik is alles doodstil, het opgejaagde stof zakt langzaam neer, de duizenden en duizenden menschen en dieren in den aloen-aloen, verroeren zich niet. Aller oogen vestigen zich op den oppermachtigen meester, wiens onbewogen blik koel en onverschillig over het bonte schouwspel aan zijn voeten glijdt.
Zelfs de gamelans zwijgen, totdat de keizer met een schier onmerkbaar loom gebaar de hand opheft; onmiddellijk vervullen de tonen der muziek weer de lucht en eenige ruiters komen vóór. Na den keizer met hun lansen begroet te hebben, haken zij de korte, ronde toomen aan hun gordels, om de handen vrij te hebben en besturen alléén met lichaam en knieën hunne paarden. Het steekspel neemt een aanvang; een der voornaamste prinsen rijdt vóór tot halverwege de baan vlak vóór 's keizers zitplaats; een andere ridder rijdt hem te gemoet.
Onmerkbaar haast drukt de keizer zijn oogleden toe als wilde hij zich inspannen om beter te zien, wie de nieuwe aanvaller is.
Niemand kent hem, zijn uiterlijk valt echter tusschen al deze kleine gestalten op, niettegenstaande zijn kleeding eenvoudig is in vergelijking met die der andere edelen.
Rank en groot is zijn gestalte, hij schijnt één met het vurige Perzische paard, dat hij geheel onder bedwang heeft en in hem zijn meester erkent; zijn glinsterend zwarte haren vallen in korte krullen op

[75:]

zijn hals, uit de witte koeloek, die ze van boven bedekt; een vuurrood wambuis doet zijn breede, krachtige schouders en borst fraai uitkomen; slechts spaarzaam is het met gouddraad bestikt, zijn kaïn hangt in sierlijke plooien over den sneeuwwitten djarit. De lans hoog opgeheven rijdt hij op den prins aan, vervolgt hem tot aan het uiteinde van het plein, waar deze zich plotseling omkeert en hem steken tracht toe te brengen, hij pareert ze echter met het grootste gemak en zij zetten het spel voort. Allen zien ademloos toe, totdat plotseling een onderdrukt gejuich uit de menigte opstijgt, een gejuich, dat dadelijk verstomt, want het is ten strengste verboden zich te verheugen, als een prins van den bloede uit het zadel wordt gelicht, en nu is het 's keizers broeder, die door den vreemdeling overwonnen is.
Met nieuwen moed en nieuw vuur gaat het tournooi voort; altijd is het echter de onbekende ridder, die den palm der overwinning wegdraagt; de meest bekende steekspelers beproeven hun krachten tegen hem. Allen zijn gedwongen zijn meerderheid te erkennen, hij blijft meester van het kamp. Fier rijdt hij rond de baan, zijn lans in de hand. Voor den keizer gekomen, laat hij zijn paard de soembah [Kniebuiging.] maken, en iets als een vaag teeken van bewondering schemert op het effene gelaat des vorsten.
"Een kranige kerel," fluistert de Hollandsche luitenant zijn kapitein toe, "ik heb hem nog niet eer gezien. Wie hij zijn mag?"
"Och, al die bruine vellen lijken op mekaar," antwoordde kapitein Grevink minachtend, "maar hij stond bij het huisje van den Rijksbestuurder en dat bevalt me minder."
"Waar Amirang Kasoumo hem opgedoken heeft?

[76:]

Hij behoort tot geen der grooten van het hof."
De keizer wendde zich iets terzijde en wenkte schier onmerkbaar, toch was de vluchtige beweging voldoende om Amirang Kasoumo, den rijksbestierder, die op eenigen afstand zat, naar zijn troon te doen schuiven; hij wierp zich met het aangezicht ter aarde en de keizer boog zich voorover om hem iets op fluisterenden toon te vragen.
"Heer der Wereld!" antwoordde Kasoumo, " vergun uw dienaar dat hij straks uw voeten kusse. De vreemdeling is een groot en heldhalftig man, een vijand der Compagnie," voegde hij er schier onhoorbaar achter.
De Soesoehoenan hief 't hoofd weer op en een flauwe beweging zijner oogen bewees den rijksbestierder, dat bij genoeg wist. Kasoumo kroop ruggelings terug naar zijn plaats en de keizer nam zijn strak, kil gelaat weer aan.
De schaduwen van den avond vielen over het gebergte en het dal, de laatste bloedroode stralen der zon flikkerden nog even om de kruinen der bergen, toen werd alles donker en grauw, maar de maan steeg hooger en hooger en hulde den aloen-aloen in haar blauw-zilveren glans.
Aan alle zijden van de baan werden nu toortsen ontstoken, die met hun roode glansen de bescheiden stralen der maan op de vlucht joegen; het tournooispel had opgehouden, de ruiters stegen van hun rossen en schaarden zich allen in een halven kring, op eenigen afstand van den keizer; zij zetten zich op den grond neer, de lansen opgeheven houdend, maar de keizer scheen in goeden luim, hij beval hen de wapens aan hun dienaars over te geven en wenkte aan enkelen naderbij te komen; onder hen was ook de rijksbestierder.
"Waar is de overwinnaar in zoovele spelen?" vroeg hij.
Amirang Kasoumoschoof terug, op eenigen afstand

[77:]

van de andere edelen stond een groep mannen, wier ruwe gelaatstrekken en forscbe gestalten sterk afstaken bij de sierlijke, tengere maar slappe figuren der javaansche edelen. Aan hun hoofd ging de vreemde ridder.
Kapitein Grevink trachtte niets te verliezen van hetgeen er voorviel; zoo zag hij dan ook den vreemdeling, door Amirang Kasoumo begeleid, 's keizers troon naderen en hem de voeten kussen.
Door den afstand was het hem niet mogelijk van het gesprek, dat trouwens in hoog javaansch gevoerd werd, een woord op te vangen.
Na weinige oogenblikken stond de keizer op en noodigde allen uit bij hem het avondmaal te gebruiken.
Langzaam wendde zich de stoet weer naar de eerste binnenplaats, nu echter ging de vorst te voet; de Hollandsche lijfwacht bleef bij de eerste poort de wacht houden, kapitein Grevink keerde naar den Pagger - de heining die het kamp der Hollandsche soldaten omsloot - terug. Hij was niet gerust, waarom, dat wist hij zelf niet.
Reeds sinds langen tijd heerschte er spanning tusschen de Compagnie en den Soesoehoenan; deze beschuldigde de Hollanders van de Tjeribonsche prinsen te beschermen, die hem nog geen hulde hadden gebracht; de Compagnie daarentegen drong op afdoening aan van de schulden, door Hamangkoe-Rat jegens haar aangegaan, toen zij hem op den troon zijns vaders herstelde.
Amirang Kasoumo, de machtige rijksbestierder, was den Hollanders ongenegen; hij vervloekte in zijn hart de afhankelijkheid, waarin de keizer tegenover hen geraakt was en zocht een geschikte gelegenheid om hem daarvan te verlossen; de zwakke, slechts aan zijn genot denkende, Soesoehoenan liet alles aan zijn listigen, sluwen dienaar over. Hij was tevreden, zoo hij naar hartelust zich aan zijn opium

[78:]

en zijn vrouwen kon overgeven en vond alles goed wat hem het gedurige bezit dezer onmisbare voorwaarden van zijn geluk kon verzekeren.
Op het binnenhof was weldra het feestmaal in vollen gang; verscheidene tentjes of priëelen waren daar opgericht; van voren geheel open en van achter met gordijnen afgesloten; in het midden verhief zich dat van den keizer. De in een halve maanvorm opgerichte huisjes hadden allen het gezicht op den voorsten zetel; kruipend kwamen de dienaren door de gordijnen het maal opbrengen.
Fijn gevlochten matten vormden èn tafel èn zitplaats, allen waren schrijlings gezet - pisang bladeren verrichtten den dienst van tafellakens; koekoesans [Manden uit bladeren gevlochten.] waarin de rijst was opgebracht, sierden met hun pyramidenvorm, die tot aan de schouders der aanzittenden reikte, het feestmaal.
Daarnaast waren groote stapels van gebraden vleesch, hoenders, en gevogelte opgericht; het scheen onmogelijk dat die ontzaglijke hoeveelheid van spijzen in één maal kon opgebruikt worden, maar het gebruik eischte dat, zoodra de vorst gegeten had, al het overgeblevene met mat en al opgenomen werd om het aan de bedienden van de prinsen en edellieden mee te geven.
Volgens de etiquette mocht niets van het opgedragen eten in de keizerlijke keuken terugkeeren; de dienaren wisten er wel raad mee; wat zij niet opkregen, ging mede naar hun huis. Het dessert uit vruchten en een oneindige verscheidenheid van gebak bestaande, werd op dezelfde wijze op nieuwe pisangbladen voorgediend, weggedragen en uitgedeeld.
Vervolgens werd den gasten een schat van de geurigste aaneengeregen bloemen, melatiknoppen, tandjoengs, tongkens, enz., aangeboden, waarvan zij de

[79:]

welriekende snoeren aan hun hoofdbedekking boven de ooren bevestigden.
De sirih kwam nu de plaats van sigaren bij de hedendaagsche Europeesche feestmaaltijden vervangen, en dit bleek het sein tot een opgewekt, vroolijk gesprek.
Ieder had echter de oogen gericht op den vorst, die eenzaam op zijn hooge zitplaats troonde, want zelfs de naastzittende was een zestal voeten van hem verwijderd.
Een schaduw van een glimlach op zijn onbewegelijk gelaat te voorschijn roepen, was ieders hoogste eerzucht.
De keizer sprak echter alleen met zijn rijksbestierder, die aan zijn voeten zat.
"Wat zal de Compagnie zeggen, als ik hem een schuilplaats verleen?" vroeg de machtige beheerscher van Java en Madura, dien honderdduizenden slechts met het aangezicht ter aarde durfden naderen, wiens wenk over hun aller leven en dood besliste.
"De Hollanders, verheven Keizer, behoeven niet te weten, wie Uw Hoogheid gastvrij in zijn paleis opneemt."
"Hij is in open vijandschap met hen, zij hebben hem vergeefs gevolgd en het zou onvoorzichtig blijken, zoo wij hem een schuilplaats verleenden ondanks het verdrag dat ik met de Compagnie aanging."
"Is de Compagnie meester in uw kraton, mijn gebieder? Zal door niets uw schuld aan hen afgelost worden?"
"Ja, zwaar is de last der erkentelijkheid, niets kan deze verminderen."
"Toch wel, machtige keizer, geen juk is er dat men niet kan afschudden zoo de tijd daarvoor rijp is."
"Dat kan slechts een machtige, krachtige vuist," sprak de keizer loom.

[80:]

"En die vuist zal te vinden zijn als Uw Hoogheid het gebiedt; het gewicht der dankbaarheid wordt steeds zwaarder en zwaarder, ten laatste zakt het verpletterend neer op de hoofden der beweldadigden."
"Uw woorden zijn mij duister als een nacht zonder sterren," hernam de Soesoehoenan.
"Uw dienaar zal gaarne een licht ontsteken op dien duisteren weg," antwoordde de rijksbestierder, "mijn gebieder weet, welke hooge verplichting ik aan den dapperen Balinees heb."
De keizer zag hem wezenloos als vragend aan.
"Uw Hoogheid gewaardigt zich niet te gedenken dat de held mijn dochter, nadat zij weigerde haar echtgenoot, den Bantamschen prins, in de verbanning te volgen, naar Kartoe-Soera geleid heeft, haar met den grootsten eerbied bescherming verleenend.
De keizer wenkte dat hij voort zou gaan:
"Welnu, dan machtige Keizer, het hart mijner dochter is bewogen van liefde voor haar beschermer, en nu zij wettig gescheiden is van den Pangeran Poerbaya, kent zij slechts één wensch, met Soerapati vereenigd te worden als het Uw Almacht behaagt."
"Radhen Goesik is jong en schoon; het zou wreed zijn haar tot den eeuwigen weduwstaat te veroordeelen; wanneer zij den held liefheeft en hij ons belooft zijn arm tegen de Compagnie op te heffen zoodra het juk te zwaar wordt voor onze schouders, dan zij hij welkom in den kraton."
De rijksbestierder kuste 's keizers voeten.
"Heb dank, machtige monarch," zoo sprak hij, met moeite de vreugde verbergend die in zijn stem school, "mijn dochter en Soerapati zullen u dank weten en als de tijd gekomen is, dan zal hij u verlossen van het zware juk dat de Kafirs zoo schandelijk op uw schouders hebben geladen, want zijn geest is helder en zijn arm is sterk."

[81:]

De keizer luisterde echter niet meer, al zijn aandacht was afgeleid door het spel zijner danseressen dat nu onder begeleiding van de tallooze muziekinstrumenten een aanvang ging nemen.

---

inhoud | vorige pagina | volgende pagina