Jeanne Reyneke van Stuwe: Met den handschoen. Indische schetsen
Amsterdam: L.J. Veen, 1915

[154:]

Het groote leed van Indië.

- Vrouw, zei Herman, en legde zijn beide handen op Lisa's schouders. Wend je niet aldoor van me af, stoot me niet telkens terug... Laat 't vertrek van Hansje ons niet verwijderen van elkaar. We zijn nu alleen op elkander aangewezen: laten we troost zoeken, waar we die toch alleen maar vinden kunnen, bij elkaar.
Zij boog haar schouders onder zijn handen weg, en hij zag, hoe zij schreide.
_ Kom, zei hij, zelf te ontroerd, om nog veel meer te knnnen zeggen, maar hij legde hartelijk zijn arm om haar heen, we moeten 't dragen ...
Zij stiet hem heftig terug, en barstte plotseling uit:

[155:]

- We moeten 't dragen! Maar dat is 't juist, wat ik niet kan, ik kan 't niet dragen! ...
Zij zakte neer op een stoel, legde het hoofd te steunen op haar armen, die weerloos lagen op de marmeren tafel.
- Kind ... 't is toch voor mij ... even ...
- Voor jou! riep zij hartstochtelijk. Voor jou even erg als voor mij ~ Jij hebt je werk, je werk, dat je afleiding geeft, waarin je opgaat, maar ik, wat heb ik ~ Ik had niets dan 't kind; de heele dag was ik met 'm bezig, ik kleedde 'm, ik leerde 'm, ik speelde met 'm ....Jij, wat mis jij ~ Ja, wat vroolijkheid, wat lieve drukte in huis .. , maar ik mis alles ... alles . ..
Smartelijk getroffen bleef hij een oogenblik zwijgen. Zij miste alles . .. gaf zij dan niets om hèm, was hij dan absoluut niets voor haar ~ . . . Zoo ernstig had zij hem nooit van haar onverschilligheid blijk gegeven ...

[156:]

- Lisa, zei hij, ik begrijp, dat je verdriet hebt, - natuurlijk, hoe zou dat anders kunnen. Maar je vergeet, dat Hansje naar Holland is gegaan, omdat we 't beiden zoo 't beste vonden, omdat hij nu nog 'n thuis bij je ouders vinden kan, en omdat hij te oud werd, om zonder geregeld onderwijs te zijn... 't Moest.
- Ach! zei ze. Hij is nog zoo jong. Pas acht jaar. Waarom heb ik 'm niet nog 'n poosje mogen houden, 'n paar jaar nog maar, één jaar ... Hij is nog zoo'n kind, zoo'n kleine jongen, en nu al zonder z'n moeder te zijn ... Hij zal zich zoo verlaten, zoo ongelukkig voelen ...
- Och, zei hij, 't is 'n kind, gevoelig voor nieuwe indrukken, vatbaar voor 'n vriendelijk woord, van wie 't, ook komt ... Ik heb meer medelijden met ... ons, dan met hem.
- Als dat zoo is, snikte zij, dan mist hij mij dus niet volgens jou, dan zal hij mij vergeten. .. hij zal me vergeten ...

[157:]

Geprikkeld baalde hij de schouders op.
- Verdiep je toch niet in allerlei onzinnige dingen, om 't nog erger voor jezelf te maken... Hans zal je nooit vergeten, hoe zou dat kunnen.
- Ik heb 'm honderdmaal gevraagd: zal je me alles schrijven ~ zal je moesje alles vertellen, wat je niet prettig vindt , Ik heb 'm briefjes gegeven met vragen, die hij alleen maar te beantwoorden heeft. .. zal 't kind er aan denken - 0, ik zal nooit meer één gerust oogenblik hebben. .. 0, als 't maar niet aan me wordt gewroken, dat ik m'n kind van me weg heb laten gaan ...
Hij vatte haar hand.
- Wees kalm, wees verstandig, smeekte hij. Zoodra Hans bij je ouders is, zal 't beter voor je worden. Dan krijg je geregeld en vertrouwbaar bericht. Dit is de moeilijkste tijd ... Laten we geduldig zijn tot zóólang.
- Geduldig! zei ze schamper. Misschien

[158:]

kan jij dat wezen, jij met je werk! Ach, ik dacht, dat 't erg zou zijn. Ik heb er ontzettend tegen opgezien, maar 't is veel, véél erger, dan ik 't me voorgesteld had ...
- Ja, zei hij, en toch, 't kon niet anders. We hadden 'm toch naar 'n hoofdplaats moeten zenden ...
- Dat was nooit zoo erg geweest als naar Holland ...
- Véél erger, zei hij dadelijk. Want dan hadden we niet geweten, wáár hij kwam. Dáárover hebben we nu geen zorg. En voor 'n Hollandsche jongen is niets beter dan 'n Hollandsche opvoeding, dat waren we samen eens.
- Maar dan had ik 'm toch van tijd tot tijd kunnen zien. . . Nu is 't maar verlangen. . . verlangen ...
Hij liet haar hand los. Hij dacht erover, hoe, toen het onderwerp van Hans' vertrek het eerst ter sprake kwam, zij het beiden als vanzelfsprekend hadden

[159:]

beschouwd, dat zij bij hèm blijven en niet met het kind naar Holland meegaan zou. Maar hoe er daarna wel eens aarzelende toespelingen door haar waren gemaakt, al of zij hoopte, dat hij zou zeggen: Ga met hem mee ...
Dat kon hij niet. Dat zou teveel van hem zijn gevergd, als hij zijn vrouw en zijn kind beide had moeten afstaan, om alleen te blijven, volstrekt verlaten in de eenzaamheid van de plaats in het binnenland, waar hij, door zijn positie als administrateur aan de suikerfabriek, verplicht was te blijven. Dat moest zij toch begrijpen. Als zij iets om hem gaf, dan kon zij toch zóó wreed niet zijn ...
- Ik ook, zei hij, en hij hoorde het zelf, hoe zijn stem beefde, zal verlangen.. Maar. .. we hebben elkaar toch nog . je hebt toch niet alles verloren ...
Zij antwoordde niet. En het flitste als een scherpe pijn door hem heen: hield zij dan meer van het kind dan van

[160:]

hem? Vergoedde hij haar niets van wat zij leed? Was hun beider smart niet hetzelfde ~ 0, in de eerste dagen, toen zij flauw en ziek van haar uitputtende droefheid was, dacht hij er niet aan, natuurlijk, om haar iets te verwijten.
Maar nu... het was nu toch al een veertien dagen geleden, maar het bleef aldoor gelijk met haar. En nog, als zij hèm zocht in haar klagen, als zij samen konden treuren, dan had hij het niet als zooiets ergs gevoeld . .. Maar zij behandelde hem stroef en stug, alsof hij de schuld van haar droefheid was ...en het kon niet anders, dan dat hij in zijn eigen groot verdriet, zich daardoor geprikkeld voelde ...
- Vrouw, zei hij nog eens, en trok haar in zijn armen. Als je huilt, huil dan niet alleen, maar bij mij. .. ik begrijp je immers... ik voel 't toch net als jij ... Maar dat je je van me afscheidt, dat kan ik niet verdragen, dat maakt 't

[161:]

duizendmaal erger voor me, dan 't hoefde te zijn. Lisa ... vrouw ...
Maar hij merkte het, hoe koel zij bleef in zijn innige omhelzing, en bruusk liet hij haar los:
-- Was dan met hem meegegaan, zei hij afgebroken, gesmoord, liever ... liever. . . dan dat je zóo bij me bleef ...
Zij antwoordde niet ... zij antwoordde niets ... zij sloeg zelfs haar oogen niet op. En hij keerde zich om, en ging snel naar zijn eigen kamer.
Daar brandde de groen-omkapte lamp op zijn schrijftafel, de papieren, die hij noodig had, lagen er ordelijk gereed ...
Hij kon onmiddellijk beginnen; maar hij ging zitten en wierp driftig de bladen door elkaar. Hij voelde het duidelijk, dat hij te nerveus was, om iets te doen, maar hij moest, zijn werk kon geen uitstel lijden ...
Neen, denken wilde hij nu niet. Hij

[162:]

moest werken, en daarbij zijn aandacht bepalen.
Hij moest een rapport samenstellen over het afgeloopen oogstjaar. Alle gegevens had hij bijeen. En hij begon, met zijn gewone, welverzorgde, leesbare hand:

Ik heb de eer u nevensgaand aan te bieden een afschrift van de oogstrekening over het afgeloopen jaar.
Beleefd neem ik de vrijheid u daarbij het volgende op te merken:
De hoofden Personeel en Gouvernementsaanplant toonen eenige vermindering in uitgaven aan, tengevolge van het minder loon aan Europeesche geëmployeerden onder het eerste, en tengevolge van de 1/1 vermindering onder het tweede hoofd.
Onder het hoofd Particuliere aanplant zult u de uitgaven een weinig hooger vinden, waarvoor ik u beleefd mijne excuces aanbied.
Het vele inboeten en het late aanplanten in het l'egenachtige vorige jaar waren hiervan de oorzaak. De thans te veld staande bouws zijn goedkooper, en beloven een goede productie.
Het hoofd Werklieden toont een vermeerdering in uitgaven, 1e omdat ik de batterijpannen en het fundament van alle centrifuges moest uitbreken en opnieuw laten metselen, 2e omdat ik voor

[163]

stellen der nieuwe vacuum-installatie meer werklieden noodig had, en 2e omdat ik de administrateurswoning liet repareeren en schilderen.
Ook de uitgaven voor Bouwmaterialen zijn dientengevolge veel hooger; ik had voor reparatiën aan machinerieën en gebouwen meer metselsteenen, kalk, zand en cement noodig. De batterijen werden tot op de fundamenten uitgebroken ...

Had hij dit al niet zooeven geschreven? Hij wist het niet meer ...

Omdat ... O, juist, omdat ... het metselwerk, dat in de beide vorige jaren slechts gelapt was, geheel was vergaan.
De uitgaven voor Diverse benoodigdheden waren een weinig hooger, omdat ik meer petroleum inkocht, (de petroleum was in het afgeloopen jaar goedkoop) eu omdat ik een stel nieuwe drijfriemen voor de overbrengende beweging der centrifuges kocht. Van den voorraad petroleum was op 1 Januari l.I. nog voor een waarde van f357 aanwezig.
Wat de uitgaven voor gereedschappen betreft, deze waren een weinig hooger, omdat ik een compleet stel vochtwegers ...

Hij brak plotseling af. Hij wierp zijn vulpen neer, en omgreep zijn hoofd met

[164:]

beide handen. Hij kon niet verder. O, hij kon niet werken. Hij kon niet.
Een pooslang had hij werktuigelijk voortgeschreven, nauwelijks er bij denkende wat hij zette op het papier. Maar het zou wel in orde zijn, hij wist immers alles zoo goed, dat deze brief hem wel zeer gemakkelijk van de hand moest gaan.
Nu ...
O, God, hoe kon zij toch denken, dat zijn werk een geluk voor hem was, een afleiding, nu hij zoo troosteloos was getemd ...
O, hij háátte dat werk, dat hem belette zich rustig aan zijn gedachten over te geven, totdat hij geleerd zou hebben te berusten in het onvermijdelijke ...
Zijn werk, dat hem bezig hield den geheelen dag, een deel van den avond zelfs, en dat hem dus verhinderde, haar, zijn arme vrouw, te helpen met vriendelijke opbeurende woorden, die haar ledige,

[165:]

eenzame uren zouden vullen met liefde·vollen troost. Nu moest hij haar maar overlaten aan haar lot, haar alleen doen zijn in de moeilijkste uren van haar leven. .. terwijl hij, als hij nog bij haar was, ongeduldig, prikkelbaar werd door haar klachten, omdat zij hem onrustig maakte, en dus ongeschikt voor zijn werk ... Hij vroeg zich af, waarom zij dit niet begreep, en hem wat spaarde. .. terwijl hij het natuurlijk zou moeten zijn, die haar het leven dragelijker maakte ...
Hij sprong op, gereed om naar haar toe te snellen, en haar zonder een woord te preken, in zijn armen te nemen, en van zijn innigen wil om haar te troosten te overtuigen. Redeneeren baatte niet in een geval als dit, hij begreep het nu zoo goed ...
Maar opeens bedacht hij zich, en zijn opwinding verkalmde in een groote neerslachtigheid.
Hoe had zij hem zooeven

[166:]

laten gaan ... Hij had gezegd: Was dan met hem meegegaan, liever dan zóó bij me te blijven ... en zij had gezwegen ... gezwegen ...
Neen, hij kon niet naar haar toegaan nu. Eerst moest zijn diepe wrevel, zijn diepe droefheid vooral, zijn bedaard. Hij moest maar weer werken ... dat gaf hem immers zoo'n afleiding .. dat was immers het best werkende geneesmiddel
voor alle zorg en verdrier?~ ...
Hij greep zijn pen, en begon opnieuw:

Het hoofd Loonen ...

Maar neen, hij sloeg iets over, meende hij. Hij tastte snel naar zijn aanteekeuingen.
.. God, ja, hij had den vorigen zin zelfs nog niet eens afgemaakt:

... een stel vochtwegers ... van Lotman kocht. Aan brandstoffen was op den len Januari nog een hoeveelheid ter waarde van f2000 aanwezig. Hoewel de uitgaven voor brandhout aanmerkelijk mmder waren dan in het vorige jaar ...

[167:]

Ach neen, hij kon niet vanavond ...
Hoe zou hij kunnen, nu al zijn zenuwen gespannen waren, nu zijn slapen bonsden, zijn hersenen brandden .. , 0, als zij nu eens uit zichzelve bij hem kwam, en haar koele handen legde om zijn hoofd en zwijgend zich tegen hem aanvlijde zoodat zij samen konden treuren. . . O dan zou de droefheid immers nog niets hebben van een zacht, weemoedig geluk
...
Maar zij zou niet komen ...
Natuurlijk kwam zij niet, dacht hij bitter. Zij ging immers veel te veel op in zichzelve, om zich om hèm te kunnen bekommeren, Ja, zij verbeeldde zich, dat hij lang niet zoo triest was als zij, dat hij het kind niet zoo miste...
Ach, die jongen, die lieve, aanhalige jongen. .. Het gloeide achter zijn 00gleden, en het kropte in zijn keel, als hij er aan dacht, hoe het kind hem tegemoet sprong, en de armpjes naar hem uit

[168:]

strekte ... Als zij hem nu terug zouden zien, dan was hij een groote jongen, geen kind meer ... en in zijn liefste ontwikkelingsjaren hadden zij hem gemist ...
Maar het moest. Er was niets aan te doen. Zij hadden gehandeld om bestwil van het kind. Vrijwillig hadden zij zich onderworpen aan wat men noemt "het groote leed van Indië ... " ja, zij hadden er zelfs heel in het begin, toen het plan bij hen opkwam en begon te rijpen, enthousiast over gepraat, hoe goed het zou zijn voor den kleinen vent, en hoe hij alleen in Holland een voor hem geschikte opvoeding krijgen kon ... Zij zouden verdriet hebben, zeker, natuurlijk, maar zij zouden zich goed houden, terwille van elkaar, en sterk wezen, sterk ...
En nu? Zij hadden zich nie0t goed gehouden voor elkaar, zij waren nièt sterk geweest, zij hadden elkaar zelfs geen troost gegeven... Zij hadden, afgescheiden van elkaar, getreurd... en het

[169:]

verdriet had hen niet nader gebracht, maar hen verwijderd van elkaar ...
En hij wist welke verschrikkelijke gevolgen zulk een afscheiding hebben kon. Hij had er voorbeelden van gehoord en bijgewoond, dat de jonge vrouw was gaan kwijnen, dat zij het heimwee had gekregen en repatrieeren moest ...
Ook was het gebeurd, dat zij onherstelbaar zenuwziek was geworden ... of dat zij, ten prooi aan de ondragelijkste eenzaamheid en verveling, haar man ... ontrouw was geworden ...
Hij stond heftig op. Neen, hij mocht haar niet alleen laten in de crisis van haar leven ... hij moest haar helpen, al was het ondanks haarzeIve ...
Maar nauwelijks had hij den drempel van zijn kamer bereikt, of driftig werd het deurgordijn weg-geslagen, en Lisa, onstuimig, wierp zich in zijn armen, en drong zich tegen hem aan, snikkende aan zijn schouder.

[170:]

- Ik ... kan ... 't toch niet uithouden zonder jou ... stamelde zij.
En hij, te diep ontroerd, om woorden te kunnen vinden, trok haar hartstochtelijk naar zich toe, in eindelooze dankbare vreugde, dat hij, ondanks alles, toch haár liefde had mogen behouden ...

---

vorige pagina | inhoud | volgende pagina