Melati van Java: Soerapati. Historisch romantische schets uit de geschiedenis van Java Schiedam: H.A. M. Roelants, 1928, derde dr. (eerste dr. 1887)
VII. VERRAAD.
Groote verwarring en onrust heerschden in den kraton; de Soesoehoenan met verglaasde oogen en angstig bevende vingers, zat omringd door zijn vrouwelijke lijfwacht op zijn troon, terwijl de voornaamste hofgrooten op eenigen afstand van hem neerhurkten. Angst en schrik lagen duidelijk op aller trekken te lezen, niemand wist eigenlijk wat er te doen was, niemand wat de keizer verlangde; men vestigde nu eens de blikken op den rijksbestuurder, dan weer op den zwakken, besluiteloozen vorst. Amirang Kousoumo alleen was kalm, niets gebeurde er wat hij niet voorzien en voorbereid had; alles ging zooals hij verwachtte, en de groote slag moest nu geslagen worden. Hij wilde zich van den gezant en al de Hollanders ontdoen, reeds sinds lang droeg hij dit voornemen met zich om. Nooit was de gelegenheid schooner geweest, nooit zou zij zich weer op deze wijze voordoen. De Pangeran Sampan Tjakra de Ningrat, regent van Madura, was echter niet van de meening des rijksbestuurders.
[133:]
"De Hollanders zijn machtig," sprak hij, "wat zal het u baten, al vermoordt gij ook den gezant en allen, die hem vergezellen? Morgen komen er nieuwe geduchte legers van Batavia, om zijn dood te wreken; ge zult niets gewonnen hebben dan hun vijandschap, en uw Hoogheid weet bij ondervinding, hoe krachtig hun hulp is." De Soesoehoenan zuchtte: "Had ik die nimmer noodig gehad!" "Dan regeerde Troeno Djoyo nu in Mataram en gij zoudt als balling rondzwerven indien gij tenminste niet evenals uw vader, ter ruste waart gelegd in het eenzame Tagal-Wangi." "Uw vader heeft de lessen van den profeet veracht, hij liet de geestelijke raadgevers van zijn volk bij honderden vermoorden. Allah strafte er hem voor door waanzin, en later door een smartelijken dood," zeide op plechtigen toon de Pangoeloe of opperpriester. Het gevaar en de afhankelijkheid, waarin de Soesoehoenan zich nu bevond, gaven allen moed hem minder aangename waarheden te zeggen; met een giftigen blik zag hij den spreker aan en maakte wellicht het plan om, als hij zich sterker zou voelen, zich over dien ongevraagd en raad te wreken. "Gij hebt de dienaars van Allah versmaad in den dag der verdrukking," ging de Pangoeloe met klimmende verbittering voort, "gij hebt gekropen voor de kafirs, aan hen hebt gij een kroon te danken, aan niemand anders. Weiger dan ook niet de schuld te dragen, onder welker gewicht zij u thans verpletteren! Elke weldaad is een steen, die ons op den nek wordt gelegd en waarvan het moeite kost zich te bevrijden; door hun gunsten aan te nemen hebt gij u in hun macht gesteld. Wie weet, hoe zij thans die macht zullen gebruiken? Ik kan u niet helpen! Gij, noch uw vader, hebt ooit Allah geëerd."
[134:]
"Het is nu de tijd niet tot nuttelooze verwijten," zeide de madureesche prins, "er moet een besluit genomen worden, en hoe sneller hoe beter. Wilt gij Soerapati uitleveren?" Hulpeloos zag de keizer zijn rijksbestuurder aan, die tot nu toe met neergeslagen oogen had gezwegen. "Help mij, Radhen Adipati, help mij! van u alleen verwacht ik mijn heil!" kermde hij. "Den zwakken betaamt list," zeide Amirang Kousoumo langzaam, "want gij zijt zwak, O keizer! Zwak en uitgeput door de zware weldaden; waaronder de Hollander u drukt. Gij moet u niet schamert die zwakheid te belijden voor de machtige vreemdelingen. Aan zwakken en vrouwen vergeeft men veel!" "Uw woorden zijn duister, mijn zoon! Spreek klaarder taal!" "De zwakke aanvaardt de hulp, waar hij die vinden kan; hij buigt schijnbaar het hoofd in onderwerping voor den sterke en neemt in het verborgen de hand aan van dengene, die hem verlossen kan van den gehaten beschermer en in wiens hart geen wantrouwen meer schuilt, dank die openbare hulde. Zijn nu mijn woorden duidelijker, o keizer?" De Soesoehoenan sloot de oogen als wilde hij stil de woorden van zijn dienaar verwerken. "Ik begin u te begrijpen, Radhen Adipati, ge wilt dat ik Soerapati tot vriend houde en tevens ook den Heer Gezant vleie! Maar hoe zal dat geschieden?" "Het is gevaarlijk, O keizer!" zeide de Pangeran, "op twee lansen te vertrouwen, die niets liever wenschen dan zich tegen elkander te richten." "Niets kan gevaarlijk zijn waar een omzichtig oog de wacht houdt; verwarring is een goede afleiding! Laat Karta-Soera in opstand schijnen omdat de Balineezen zich verzetten willen tegen de uitlevering van hun hoofd! Gij zelf wenscht die uitlevering, gij draagt ze op aan den Radhen Tjakra de Ningrat,
[135:]
die uwe geheime bedoelingen begrijpt en eerbiedigen zal!" "Ik breng liever geen opdrachten ten uitvoer met dubbel doel," antwoordde de Pangeran minachtend. "Ook niet als het heil des Meesters en het geluk van het javaansche land er van afhangen?" vroeg de Pangoeloe. "Te veel reeds gunden wij aan den vreemdeling, die het alleen op onze schatten en op onzen grond heeft begrepen; waarom bleef hij niet in zijn eigen land? Om met ons handel te drijven, om ons te leeren wat hij kan en wat hij weet! Dwaasheid! Hij wil ons onderdrukken, ons afkeerig van Allah en zijn grooten Profeet maken, onze landen wil hij beheerschen, onze vorsten verdrijven en met blindheid zijn onze prinsen geslagen. Zij zoeken de hulp niet, daar waar zij alleen te vinden is, maar roepen den begeerigen ongeloovige om hun onderlinge twisten te beslechten; zij trachten niet eendrachtig met elkander te blijven, en vergeten, dat de bundel saamgebonden, pijlen de kracht van den sterkste tart, terwijl zij elk afzonderlijk door een kinderhand te breken zijn. Daarom mijn zonen, blijft eendrachtig, zweert den vijand te verslaan door geweld of door list. Allah wil den ondergang der ongeloovigen. Hij zal uw wapens zegenen! Ik beloof het u!" "Maar als Soerapati bezwijkt?" "Ge moet hem zien strijden, dan zoudt ge dien twijfel geen toegang geven in uw hart," zeide Radhen Adipati trotsch. "Laat mij nog trachten alles in vrede te regelen," verzocht de Pangeran Sampan, "ik wil Soerapati spreken! Het zou te onvoorzichtig zijn met de machtige Hollanders te breken om den wille van een weggeloopen slaaf!" "Ge vergeet, dat die slaaf een held is!" riep Kousoumo verontwaardigd uit, "een held, wiens vijandschap nog meer te vreezen is dan die der Hollanders.
[136:]
Een tweede Troeno Djoyo, die het maratamsche rijk zou kunnen doen sidderen als hij wilde." "Allah helpe mij! Ik weet niet waarheen ik mij wenden zal," klaagde de keizer. "Ge roept Allah aan in den dag der verdrukking! Zult gij hem nu ook aanbidden in den dag der overwinning?" "Ik beloof. . . . ik beloof hem een nieuwe missigit te stichten en een pelgrimstocht te doen naar het Heilige graf in het Diënggebergte, ik beloof . . . ." "Laat ons nu handelen," riep Pangeran Sampan, "ik stel mij aan het noofd mijner mannen, om met den Regent van Soerabaia bij Soerapati te hooren wat zijn voornemens zijn!" De rijksbestuurder glimlachte en boog het hoofd; de keizer wenkte hem naderbij te komen en fluisterde hem toe: "Wanneer alles mislukt, dan blijft ons immers de vlucht? Gij zorgt toch, dat er een weg open gelaten wordt?" "Wees gerust!" sprak de Radhen Adipati, "het zal niet noodig worden, maar verbied den Pangeran, dat hij iets tegen de Balineezen onderneemt."
In de kampong Babirong had Soerapati zich door een in haast opgeworpen pagger versterkt; toen de madureesche prinsen aan het hoofd van hun talrijke manschappen bij de omheining kwamen, vroeg de Pangeran verlof toegelaten te worden. Twee Balineezen brachten hen onmiddellijk naar binnen; gewapend stond Soerapati aan het hoofd zijner honderdveertig man; hij ontving de afgezanten des keizers hoffelijk en beleefd. "Wij komen u aanzeggen," sprak de Pangeran, "dat de Edele Heer Gezant niet den dalem des keizers wil binnengaan, vóór wij u levend of dood aan hem hebben overgeleverd." "En wat is de wil van den machtigen keizer?"
[137:]
vroeg Soerapati. "Hij heeft mij en mijn mannen bescherming beloofd, en ons tot zijn lijfwacht aangesteld? Eischt hij nu dat ik de wapenen neerlegge? Dan handelt hij tegen zijn belofte?" "De keizer heeft mij uitgezonden om u aan te zeggen dat gij de Hollanders zoudt tegemoet gaan." "Is dit om genade en vergiffenis van den Heer Tak te verwerven? Zeg dan aan den Soesoehoenan, dat ik den gezant zal tegemoet gaan als hij zelf het ook doet, wij zijn tot zijn lijfwacht aangesteld en daarom ruk ik niet uit, dan wanneer de keizer mij beveelt hem te vergezellen, al zou 't ook zijn naar Batavia." "Ik trek met mijn mannen den hollandschen gezant tegemoet, wilt ge met mij gaan?" "Neen, ik ben niet tot uw lijfwacht aangesteld." "Welnu," sprak de Pangeran, "dan moet ik u aanvallen en tot overgave dwingen." "Ge kunt het beproeven, wij zijn tot het uiterste besloten." De prinsen vertrokken en Kiai Hemboong, die achter Soerapati had gestaan, wenkte hem tot teeken dat hij iets te zeggen had. "Radhen Goesik Kousouma moet u spreken." Hij keerde zich om en ging naar zijn woning, waar alle vrouwen en kinderen der BaIineezen verzameld waren. Angst en schrik lagen op aller gelaatstrekken te lezen. Radhen Goesik alleen was kalm, zij sprak allen moed in en met een glimlach kwam zij haar echtgenoot tegemoet. "Ik heb een boodschap voor u," zeide zij, "alles is schijn! De Soesoehoenan rekent op uw hulp om hem van de Hollanders te verlossen." "En de tienduizend mannen, die mij dadelijk gaan omsingelen?" "Zullen ons den uittocht niet beletten; ge moet er u door heenslaan en den dalem bereiken om den Soesoehoenan te kunnen beschermen."
[138:]
"Ik begrijp niets van de bevelen, die tot mij komen! Ze zijn alle even tegenstrijdig. Wat wil de Soesoehoenan? Zich van mij ontdoen, of mij handhaven; het is uw vader, die alles regelt. Ik ken zijn geheime wenschen, maar wie is mij borg dat ook de andere hofgrooten ze deelen. De rol, die men mij geeft, walgt mij; ik ben een soldaat, een rooverhoofdman, wat men wil, maar geen dalang, [Vertooner van de wayang - javaansch marionettenspel.] die telkens andere stemmen aanneemt, andere personen voorstelt." Hij dacht na, plotseling hief hij het hoofd op, zijn oogen schoten vlammen, hij greep zijn kris en riep uit op vasten toon: "Ik zal dan ook handelen als soldaat; ik zal strijden tegen wie mijn vrijheid bedreigt. Hetzij tegen de mannen van den Soesoehoenan, hetzij tegen de Hollanders! Mijn vrijheid of de dood! Geen laffe listen meer, 't is mij onverschillig wie overwint, de keizer of de Hollander, maar ik wil geen slaaf meer zijn!" In verrukking staarde Kousouma hem aan. "Dat alleen verwachtte ik van u, mijn echtgenoot! Strijd met moed! Zie, neem deze kris van mij aan, zij werd eens gedragen door Troeno Djoyo, den dapperen Madurees, die den laffen keizer uit Mataram verdreef, Kolomisanie is haar naam. Hij zelf ontving haar van een heiligen boeteling, en vergeet ook de tooverspreuk niet; die Boeloe Kidoer u toefluisterde in het gebergte van Galongong. Als gij die uitspreekt zal de vijand uwe legermacht verhonderdvoudigd zien en op uw nadering vluchten." "Ik dank u prinses!" antwoordde Soerapati, het wapen eerbiedig aan zijn hoofd brengend, en het toen aan den gordel bevestigend, "ik zal strijden tegen allen, die u in gevaar mochten brengen slavin
[139:]
te worden. Maar een angst houdt mijn ziel nog gevangen, 't is een vrees, dIe mij bekruipt. Wat zal er worden van u, wat van al die zwakke vrouwen en kleine kinderen?" "Laat dat mij over! Heer! Beveel slechts eenigen uwer manschappen mij niet te verlaten! Dat Kiai Hemboong mij terzijde blijve. Mijn leuze is gelijk aan de uwe, liever dood dan slavernij!" Soerapati gaf zijn laatste bevelen, en keerde, na afscheid te hebben genomen van zijn vrouw, naar de verschansing terug. De keizer zond alweder een bode om hem tot onderwerping aan te manen; trotsch en fier weigerde hij te gehoorzamen. Zijn plan stond nu vast; hij wilde zich niet inlaten met de kuiperijen van het hof, maar voor zichzelf de vrijheid zoo duur mogelijk koopen. Pangeran Sampan gaf dus bevel tot schieten. Het is nooit duidelijk geworden, of de madureesche prins het ernstig meende dan wel slechts op bevel des keizers een schijngevecht leverde. Het schijnt onmogelijk, dat tienduizend man niet bij machte waren de slechts door een bamboezen pagger omschanste legerplaats meester te worden; van alle kanten was Soerapati omsingeld als de tijger in het alang-alang-veld, maar ook als bij den tijger groeide zijn moed aan bij het stijgen van het gevaar. Hij gaf bevel aan zijn mannen zich om hem heen te verzamelen, en zijn blinkende kris zwaaiend, die - als een zon flikkerend haar stralen naar links en - rechts verspreidde, wierp hij zich onverschrokken op de vastgepakte menigte, die hem den doorgang versperde. Sprak hij de tooverwoorden uit, hem door den dwerg geleerd, die de oogen der vijanden verblindden, of was het alleen het gezicht van zijn heldhaftige gestalte, zooals hij daar plotseling den pagger onder den voet trappend, dood en verderf om
[140:]
zich heen zwaaiend te midden der aanvallers verscheen? Of wel was alles te voren afgesproken? Wie zal het zeggen, maar onder luide angstkreten wierpen de tienduizend helden hun vuurwapens weg, luisterden niet meer naar de vermaningen en bevelen hunner aanvoerders, en stoven wijd en zijd uiteen, gillend en jammerend als waren zij zwakke vrouwen en geen strijdbare mannen geweest. Nog hooger steeg de verwarring toen zwarte wolken rook zich boven de vluchtelingen samenpakten, de vlammen ontsnapten uit de rieten daken der dorpshuizen; Babirong stond in brand, en het was Radhen Goesik, die bij de eerste schoten haar woning in laaie had gestoken. "En nu naar het gebergte!" riep zij tot de radelooze schaar. "Soerapati zal ons daar vinden," en onder bescherming der kleine troep manschappen snelden zij ongehinderd weg naar het woud, terwijl de Balineezen zegevierend naar den dalem trokken, waarvan zij de zuidelijke gebouwen in brand staken, om zich den doorgang naar binnen te verzekeren.
inhoud | vorige pagina | volgende pagina
