P. (ps. Beata van Helsdingen-Schoevers): 'Causerieën uit de binnenlanden' In: Soerabaiasch Handelsblad, 30 mei 1907
Voor ons hier in den Oost breekt nu zoo langzamerhand de tijd van droogte en schroeihitte aan, voor ons, inwoners van dit oord, in den wandel Kertosono genaamd, in het bijzonder een tijdperk van: hou je hoed vast, kerel! Waai u niet over de brugleuning Mevrouw! etc.
O, dat dorado, dat men Kertosono heet! De eene helft van het jaar, sta je onder water, plassen de gietbuien den lieven langen dag hun zegen over je arm hoofd uit, den overigen tijd stoomen ze al het overtollige en niet overtollige vocht uit de natuur, je raakt uitgedroogd, half gestikt in 't stof, en, last but not least: je durft zonder dringende noodzaak je huis niet uit, omdat er geregeld een halve orkaan waait.
Ik herhaal het: o heerlijk oord, dat men Kertosono heet!
Eén doorloopend dreigend gevaar zijn we nu evenwel met den Oostmoeson voor eenigen tijd te boven. Ik bedoel hier het overstroomingsgevaar.
Als een schrikaanjagend spookbeeld stond het ons allen en hen, die er bij te verliezen hebben in het bijzonder, vooroogen.
Zoo lang de goedgeefsche westmoeson ons met zijn te kwistigen waterzegen bedacht, leefde men hier te Kertonoso in altijddurenden angst. Zwol de Brantas maar een paar decimeter, wat in den natten tijd haast dagelijks gebeurt, dan was ons stadje in opstand. En bleef het water wassen wat natuurlijk ook dikwijls voorvalt, ja, dan kwam ieder op de been; men verwachtte elk oogenblik hier of daar een doorbraak.
En als men nu weet, dat er hier twee rijstpellerijen bestaan, die natuurlijk voor ettelijke duizenden aan rjjst en padi hebben liggen, en dat Kertosono het middelpunt is van een zeer levendigen handel in productio, die hier natuurlijk ook opgeschnurd liggen; dan zal men begrijpen, dat het wel en wee van een groot gedeelte der inwoners afhangt van de vraag: zou de dijk het houden of niet?
Of er dan vroeger geen gevaar bestond? Want, zal men mij tegenwerpen: Kertosono plus de heele produktenhandel bestaat toch waarachtig al langer dan verleden jaar! Toegegeven, maar het bandjirgevaar, tenminste het dreigende bandjirgevaar, bestaat pas sinds kort, eerst sedert eenige jaren.
Want eerst na de uitbarsting van de Kloet werd de bedding van de Brantas door het vulkanische zand door de zijrivieren aangevoerd, langzaam maar zeker zoodanig verhoogd, dat het gevaar voor overstrooming met iederen westmoeson dreigender werd. En begrijpelijkerwijs, hoe hooger het bed der rivier, des te spoediger bereikt het water: een hoog peil, en des te meer kans dat met een heel gewoon huis-of tuinbandjirtje het water over een lager of zwakker gedeelte van den dijk stroomen zal en dan, wee ons, gebeurt dat bovenstrooms! Kertosono, dat om zoo te zeggen in een kom ligt, was in een paar uur tijds blank, verdronken land, en zeer zeker, zelfs al kwam het niet zoover en wist men de breuk na eenigen tijd te stoppen, dan nog was er onberekenbare schade geleden door alle producten-handelaren.
Gouverner c'est prévoir. Kent het gouvernement dit gulden woord? Voorziet men hier in Indië óóit iets, of is men meer van den stelregel: put dempen als het kalf verdronken is, of: mosterd na den maaltijd?
Wij allen weten hierop het antwoord: elk Indisch onderdaan van H.M. de Koningin, ieder ingezetene van ons heerlijk Insulinde kent het typische devies : haast je maar niet! Ons heele bestuur regelt zich er naar. Van kandjeng toean besaar tot klerk op die residentie-kantoor houdt elk zich er nauwgezet aan : haast je maar niet!
Heel de Indische maatschappij soest half in den dommel; haast je maar niet! Ieder is doordrongen van die leuze alles gaat op z'n elf-en-dertigst.
Stijf en strak, met nauwgezette plichtsbetrachting houdt alles wat ambtenaar heet zich aan het voorgeschreven consigne,' zelfs de "ambtenaren klas sepoeloe" denken onder het tropisch zonnetje: haast je maar niet! om de vijf minuten een sprietje, of om de twee strootjes een mandje kriekil op den weg!
En durf nu nog eens te zeggen, o nietswaardige journalistenbent, durf nog eens te beweren, dat het Indische ambtenaarcorps zich niet strikt houdt aan zijn voorgeschreven plichten, en die accuraat en nauwgezet uitvoert!
En hen, die hun plicht zouden willen verzaken, die het devies veronachtzamend buiten hun boskje gaan.... Wel, over die zwarte schapen in de reine witte ambtenaarskudde laten we den mantel der liefde vallen, veel goeds gebeurt er met zoo'n buiten-model heusch niet.
Sla uw oogen, lezer, op naar den hoogste in den lande, den G. G., en gij zult opmerken, dat zelfs dit zwarte schaap (wie toch hoorde in Indië ooit zonder rechtmatig afgrijzen: niet kletsen, maar doen!) hier niet op rozen wandelt en zich heusch niet beroemen kan op de algemeene sympathie! Wat zoo'n G. G. zich dan toch ook verbeeldt! Meent hij soms door een enkel machtwoord ons wakker te schudden uit die zalige soes van haast-je-maar-niet, en: alles komt terecht?
Zou hij zich durven vermeten....
Neen voor ons heilig, ons heerlijk Indië is een voortvarende persoonlijkheid heusch des Guten zuviel. Waarlijk onze ambtenaren loopen zich het vuur, niet uit hun slofferige slofjes en laten zich uit hun dommelig sukkeldrafje niet aanvuren tot een fermen galop.
Haast je in Godsnaam maar niet, vaderlijk bestuur, of daar nu ergens in een zeker hoekje van Java ook over één, twee jaar misschien een vreeselijke ramp plaats grijpt, of een catastrophe duizenden en nog eens duizenden inlanders en Europeanen tot den bedelstaf brengen zal, wie, die zich daar nu druk over maakt?
Dat men dat had kunnen voorzien? Dat de rivierbodem in een betrekkelijk korten tijd circa 1 meter opgehoogd is, dat nog dagelijks en zienderoogen-de bedding al maar meer verzandt? Ja zeker, dat zien en weten wij allemaal, maar zij, die er voor te waken hebben zien niets, weten niets, staan perplex, als vandaag of morgen Kertosono's laatste restjes in een modderpoel ronddrijven.
Dijk verhoogen, nu het nog is? Maar m'n beste meneer, hoe komt u op zoo'n on-Indisch idee? Dat zou geld kosten ten eerste en bovendien is daar heusch nog wel tijd voor bij gebleken noodzakelijkheid, d.w.z. als we hier allemaal verdronken zijn!
Wilt ge nog een typisch Indisch trekje? Daar was 'reis, 3 jaar geleden, zegge drie jaar, een opstand in een plaatsje, dat Gedangan heet. Zooals men weet, mislukte de aanslag op het Nederlandsche bestuur. Bij die gelegenheid sprak een dér inlandsche hoofden daar uit den omtrek de opmerkelijke woorden: "Waarom hebben ze ook niet gewacht, tot Berbek begonnen was?"
Men behoeft niet zoo heel scherpzinnig te zijn om den inhoud dezer verzuchting te begrijpen. Wat toch bleek eruit?
Dat men had verwacht dat de afd. Berbek, residentie Kediri, ook van plan was in opstand te komen tegen het Nederlandsche gezag, in elk geval, dat het er broeide.
Van deze woorden, mede aangehoord door mijn (Europeeschen) zegsman, werd door hem aanstonds mededeeling gedaan aan het bestuur. En nu zou men denken dat er werk van gemaakt is? Dat de persoon, die de gedenkwaardige verzuchting uitte, daarover ter verantwoording was geroepen, omdat hij er klaarblijkelijk "meer" van wist? Ja, dat ligt voor de hand, maar er geschiedde... niets. Zelfs geen notitie werd er genomen van de toch zoo belangrijke mededeeling, belangrijk omdat iedereen, en het bestuur, dan toch wel in de eerste plaats, wéét hoe het in Berbek met de veiligheid gesteld is, hoe de toestand hier eigenlijk steeds kritiek te noemen is, broeinest als het hier is van fanatismne.. overdreven godsdienstige ijver, Europeanen-haat enz. Voor eenige jaren had Kertosono tenminste nog een kleine bezetting van gewapende politiedienaren onder commando van een Europeesch onderofficier.
Evenwel oordeelde men dat toen overbodig en het corps werd opgeheven. Barst de bom thans hier of elders in het Berbeksche en de opstandelingen verbreken de telegraaf verbinding (zoo verlicht zijn onze bruine broeders tegenwoordig hier waarachtig ook al, getuige het desbetreffende gezegde van een hunner) dan komt de militaire macht net in tijds... om onze treurige resten teraarde te bestellen! Enfin, laten we ons, 's lands wijs, 's lands eer, toch daarom vooral niet haasten!
vorige pagina | inhoud | volgende pagina
