Mevrouw J.Kloppenburg-Versteegh: Het leven van de Europeesche vrouw in Indië
Deventer: Charles Dixon,1913 (met drie patronen)

De vrouw in haar huishouden.

In Indië heeft men in een huishouden veel te doen; zeer verkeerd wordt de Indische huisvrouw

[95:]

beoordeeld wanneer men haar voorstelt, liggende in een luier- of wipstoel en van daar haar bevelen gevend aan het talrijke personeel.
Dat er dames waren in den ouden tijd die zoo gedaan hebben en er misschien ook in onzen tijd nog eenige van dezulken te vinden zijn, 't is wel mogelijk, doch in 't algemeen behooren ze tot de uitzonderingen; Goddank, in dit opzicht valt er een groote verbetering waar te nemen, vooral in meer beschaafde kringen.
Naast de gewone huiselijke bezigheden, wordt er in verschillende kringen aan kunst en andere liefhebberijen gedaan.
Wat biedt dit mooie land ons veel variaties in arbeid, wanneer men ze slechts wil zoeken.
Laten we beginnen met onze eigen kleeren zelf te maken.
Wat geeft het niet een voldoening, als wij een toilet hebben, dat ons onberispelijk, elegant kleedt.
Het wordt ons, wat snit betreft zoo gemakkelijk gemaakt, doordat de Weldon en andere bladen ons knippatronen verschaffen, welke gemakkelijk voor ieders taille te veranderen zijn.
Begin met een goedkoop stofje te koopen; verknoeit men het, zoo is het nog niet erg; beschouw dit als leergeld.
Tegenwoordig kan men zoo gemakkelijk kniplessen nemen; evenwel moet men toch ook smaak hebben, om de japonnen te garneeren. Schaf u een mannequin in Indië nonja kosong genaamd aan.
Volg nooit de modeplaat precies, doch laat uw

[96:]

eigen smaak meespreken; men moet hierbij zoowel de figuur, als de teint raadplegen.
Gaat het maken der eerste blouse of japon u niet al te best af, geef toch den moed niet op en geloof me, ge zult tot een goed resultaat komen.
Het genot een kleedingstuk zelf vervaardigd te hebben zal de moeite dubbel loonen.

Ontwikkel uw smaak; de natuur lieve lezeressen, zal u een goede gids zijn.
Kijk en bestudeer de vogels, vlinders, bloemen enz.; geen wansmaak zult ge bij hen ontwaren.
Bestudeer de natuur in al haar bijzonderheden; probeer het grootsche zoowel als het aller eenvoudigste te begrijpen.
Kijk naar den zonsondergang, hoe heerlijk de kleurenprachten in elkaar smelten; al deze natuur-tooneelen zullen u als zooveel leermeesters zijn en uw smaak veredelen.
Kunt ge een weinig teekenen, tracht dan de garneering aan uw japon zelf te vervaardigen; hoe eenvoudig ook aangebracht, zal het toch een groote aantrekkelijkheid uitoefenen.
Ge kunt dan de nieuwste motieven zoeken uit de laatste modebladen en daarnaar de teekeningen vervaardigen.
Ditzelfde is van toepassing bij het maken van handwerkjes, het drapeeren van uw huis en het aanbrengen van andere versieringen.
Geef nooit toe aan de zucht tot koopen; bedenk wel als ge kinderen hebt, dat iedere cent aan hun

[97:]

opvoeding kan besteed worden; gij kunt u met dit denkbeeld voor oogen vele offers getroosten.
Wanneer gij dit voor oogen houdt, zal het u zuinig en vindingrijk maken; het tegenovergestelde is oorzaak geweest, dat zoovele vroeger rijke families heden aan lager wal zijn geraakt.
Hadden ze beter met hun geld kunnen omgaan en dit aan de opvoeding der kinderen besteed, het ware zoover niet gekomen
Moeders, denk hier veel aan; ga als het niet dringend noodig is, niet uit winkelen; gij ziet in die mooie uitstallingen zooveel wat het hart bekoort, dat ge licht iets koopt wat ge zelf had kunnen maken.
Gij kunt uw tijd veel nuttiger besteden.
Er zijn zoovele verassingen, die ge uw man dagelijks bereiden kunt; het stemt uw echtgenoot aangenaam, als hij ziet, dat het huishouden zuinig bestuurd wordt; dat door uw beleid er netheid, gezelligheid en een zekere weelde heerscht.
Ik voeg er bij weelde en dit is ook zoo; hetgeen de vrouw door haar kunst en ijver in de woning aanbrengt is ook een weelde.
Men kan deze dingen als een waardevol bezit beschouwen want is de vrouw indolent en is het geld niet aanwezig om deze luxe artikelen te koopen, dan blijft men van die weelde verstoken.
Een heerlijke liefhebberij is ook het teekenen, boetseeren, schilderen en het maken van handwerken.
Verder het fabriceeren van kunstbloemen en rangeeren van mooie bouquetten; het rangschikken van de planten in uw huis; het plaatsen van ieder

[98:]

meubelstuk en handwerk, zoodat alles tot zijn recht komt.
Zorg ook immer voor een gezellige en mooie tafelversiering; spaar geen moeke om een gezellige stemming te hebben aan tafel, wat voor een groot gedeelte in onze handen ligt; bloemen, een nette tafellooper, mooi versierde schotels, hoe eenvoudig
de gerechten ook mogen zijn, zij zullen een opgewekte conversatie te weeg brengen. Als goede huismoeder moet ge voor het opdienen zelf de gerechten proeven.
Maak nimmer aanmerkingen over het eten zoolang men aan tafel zit, daar dit dikwijls de goede stemming bederft.
Den volgenden dag laat ge de kokkie de verknoeide gerechten zelf proeven en wijst haar op haar fouten.
Nu en dan kan men het ameublement anders rangschikken of variaties aanbrengen, door zelf ge maakte nieuwe kunststukjes.
Alles neer te schrijven is zoo moeilijk; een vrouw kan zoo veel voor haar eigen gezin en omgeving doen.
In een goede huisvrouw kan de verveling geen plaats vinden; het moet haar een genot zijn te weten, dat zij de ziel van het huishouden is; zij moet zijn het middelpunt, waar alles om draait; haar werkkracht oefent een heilzame werking op man, kinderen en bediendenpersoneel uit.
Waar de huisvrouw het inlandsch bediendenpersoneel in alles voorgaan kan, zal zij hun achting

[99:]

opwekken en hierdoor zal zij goede bedienden vormen, die aan haar verknocht zijn.
Het terechtwijzen en het voordoen van het werkmoet steeds met de grootste kalmte geschieden; geen schijn van ongeduld moet ge laten blijken, want de Javaan is spoedig van streek gebracht; zij noemen dit „bingoeng " maken.
Een Indische huisvrouw moet zich niet ontzien in de keuze van haar arbeid; het geringste werk moet haar even goed afgaan als het houden van recepties.
Dit wordt veel te weinig begrepen door vele dames.
Hoe dikwijls hoor ik niet een kreet van bewondering door onze Javaantjes uitroepen, over menschen die in alles thuis zijn; goed vertaald is deze uitroep „alles kunnen" (bisa samoewa.)
Behalve dat wij onze genoegens moeten zoeken in huiselijken arbeid, handwerkjes maken enz. is ook het maken van muziek een aangename verpoozing en evenzoo lectuur.
Doen we niet aan het eerste, aan het laatste zal iedereen wel behoefte hebben; is dit echter ook niet of nog niet het geval, zoo moet ik het toch ten sterkste aanbevelen.
Men raakt in Indië spoedig uit zijn tijd, wanneer men zijn kennis niet bijhoudt.
Neem daarom een goede leestrommel, voorzien van de nieuwste tijdschriften.
Schuw alle lectuur die u niet opheft maar geestelijk verlaagt.
Romannetjes, waar de zelfmoord als een helden-dood wordt beschouwd en waar flirt en echtbreuk

[100:]

alleraangenaamst worden voorgesteld, verfoei ze.
Het afmattend klimaat in Indië maakt nerveus en dergelijke lectuur verfrischt uw geest zeker niet.
Van alles wat ge leest, blijft wat bij; ge komt ook onder den invloed van het gelezene; ge gaat in stilte vergelijkingen maken met uw eigen leven, het is dus wel van beteekenis onder welken invloed ge komt.
Zijt ge verdrietig gestemd of voelt ge u onaangenaam, mijd dan die boeken waarin drama's beschreven worden.
Zijt ge moe van het werken, geneer u niet en ga lang uitgestrekt in een luierstoel liggen doch zorg dat de beenen niet hangen.
Dit zal u goed doen; sluit even de oogen en blijf een poosje zoo liggen; men moet dit echter niet als een gewoonte aannemen, want dit bevordert de vadsigheid.
De eene dag is niet gelijk aan den anderen; men voelt zich niet altijd even goed.
Ook het gemoedsleven bij vrouwen is dikwijls anders als men het zou wenschen, men moet hieraan echter niet toegeven, daar de terugslag gevoeld wordt in uw geheele omgeving; gij draagt een groote verantwoordelijkheid.
Laten wij hiervoor een klein voorbeeld aanhalen.
De huisjongen heeft per ongeluk iets gebroken, wat altijd onaangenaam is.
Zijt ge dien dag goed gestemd, zoo zult ge het verschoonend opnemen, terwijl het gebeurde als ge uit uw humeur zijt, veel erger opgevat wordt.

[101:]

In uw drift ontslaat ge den jongen; er volgt dan na dit gevalletje gewoonlijk een reeks van misères.
Men mist hem, het huishouden loopt in de war, alles is er door in buitengewoon doen gekomen.
Uw stemming is er ook niet door verbeterd en uw man en kinderen worden er zelfs door meegesleept.
Zelf gevoelt men zich schuldig; eigen trots verbiedt schuldbekentenis, doch de terugslag ondervindt men zeker.
Zou men in dergelijke gevallen niet wijs gedaan hebben zich zelf te bedwingen en tegenover den jongen enkel een verdrietig gezicht te toonen?"
Men had dan beter gedaan met een enkel woord „sajang" te zeggen, wat beteekent: „wat zonde en jammer!"
De jongen zal zeker spijt gevoelen, en voorzichtiger worden.
Neem het flegmatisch op en zeg in uzelf, „waarvan zullen fabrieken en winkels bestaan, als er nooit eens wat gebroken wordt?"
Hecht niet te veel aan aardsche zaken; zulke teleurstellingen in uw dagelijks leven zijn lessen, die u leeren zullen en u harden, om grootere en zwaardere verliezen in de toekomst te kunnen dragen; trek voordeel uit het onaangename dat ge te dragen hebt om een beter mensch te worden.
Er zijn in het leven der vrouw periodes welke het zenuwengestel beroeren; eenige wenken en raadgevingen, welke uit eigen ervaring geput zijn, zullen hoop ik aan mijn lezeressen ten goede komen en ik

[102:]

hoop dat er hun veel leed door bespaard wordt en veel geluk er door tot stand moge komen.
De maandstonden of menstruaties en de zwangerschap der vrouw zijn over het algemeen tijden, welke niet tot de aangenaamste kunnen gerekend worden.
Laten we dit eens bespreken.
Reeds acht dagen tevoren en in den tijd dat men de menstruatie heeft, ontstaan prikkelbaarheid, lusteloosheid, wrevel en hoofdpijn en meer kwalen; bij den een meer, bij den ander minder.
Alles wordt veel ernstiger opgevat als in gewone omstandigheden; dit is een uiting van onze overspannen zenuwen, de zintuigen zijn zelfs verscherpt.
Allerlei vormen kunnen deze gesteldheid aannemen; b. v. men merkt een zucht tot hard werken op, zoo zelfs, dat het boven de krachten gaat; men ziet de uiting van al te groote teergevoeligheid; in één woord alles is overdreven.
Voor deze toestanden dient gewaakt te worden lezeressen, geef er niet aan toe; ge bederft zooveel aan uw eigen gestel en dikwijls aan het goede dat gij in uw omgeving tot stand gebracht hebt.
Nu ge dit weet, kunt ge er voortaan op letten u in acht te nemen, om waakzamer te zijn wat uw doen en laten betreft in die periode.
Wees vooral ook spaarzaam met uw woorden; ge zijt prikkelbaar en zeer licht zoudt ge dingen van uw nevenmenschen zeggen die kwetsend of grievend konden zijn, en moeilijk weer goed te maken.
Door praten wordt veel meer bedorven als door zwijgen.

[103:]

Neem u tijdens de menstruatie in acht voor het volgende: gebruik geen corset, dans niet, til geen zware voorwerpen op, loop niet te veel, gebruik niets prikkelends, eet geen sterk gepeperde spijzen (pedis), baad niet, blijf buiten vocht en nattigheid, gebruik geen zuur, fiets en rijd niet.
Hebt ge krampen, gebruik dan een glaasje port of een der andere middelen welke ik in mijn boek „Wenken en Raadgevingen" heb opgegeven.
Houd u rustig en voed u doelmatig.
Het volgende onderwerp, dat ik behandelen zal, is de zwangerschap.
Op medisch gebied zal ik mij niet begeven; ik wil slechts neerschrijven, wat tot geluk van moeder en kind bijdragen kan, zooals zelfbedwang, dagelijksche bezigheden en voeding.
In de eerste drie maanden der zwangerschap gevoelt de vrouw zich in 't algemeen ellendig.
Moeheid, loomheid, neerslachtigheid en wispelturigheid zijn er de gevolgen van; dikwijls gevoelt ze zich zoo zwak en ziek, dat de lust om te blijven leven geheel vergaat.
Een verschikkelijke tijd is dit voor de vrouw. Lief aanstaand moedertje, wees niet moedeloos; laat geen overdreven angst u bezielen.
Beschouw deze periode aldus:
Ge maakt een grooten veldslag mee; de grootste hindernissen en ongemakken moet ge te boven komen en ontberingen naar lichaam en ziel verduren; na negen maanden zal de groote slag geleverd moeten worden; 't is op leven en dood.

[104:]

De grootste moed wordt dan aan den dag gelegd; het lichaam van de strijderes door zooveel offers gehard, zal overwinnen.
Dan is de victorie groot; gij moedertje hebt een mensch het leven geschonken.
Is er iets mooiers? Na alles wat ge geleden hebt, is de kostelijke belooning, uw kind , u er te dierbaarder om.
Ik heb deze vergelijking gemaakt, maar duidelijker en uitgebreider uitlegging zal er gegeven moeten worden.
Ik noemde het een strijd; geef dus niet toe aan al die narigheden welke ik u opgenoemd heb.
Het zal voorkomen, dat ge geen trek in eten hebt, hoewel de honger u kwelt; gij zijt te moedeloos om te eten, omdat het voedsel door braken spoedig terugkomt; ook dit is een strijd, probeer het er met kleine beetjes in te krijgen.
Neem afleiding door kleine bezigheden, en wanneer ook hiervoor de lust ontbreken mocht, zoo zet er u tegen in en ge zult zien dat het helpt.
Wacht nooit met eten, tot er weer een knagend gevoel in uw maag komt, doch eet telkens een hapje licht verteerbaar voedsel, en vooral geen eten waar ge oprispingen van krijgt.
Ik heb bij een mijner kinderen, drie maanden moeten leven van bouillon-extract met vermicellie of zachte rijst.
Dit extract maakt men van stukjes gehakte kip of vleesch; dit wordt niet al te fijn gehakt, goed gewasschen en in een aarden pot of kruik hermetisch

[105:]

gesloten een dag lang au bain marie gekookt of gestoomd.
Voeg een weinig zout bij het vleesch, kook wat vermicellie of rijst gaar en meng dit bij de gezeefde bouillon-extract.
Dit moet den geheelen dag warm gehouden worden in een hooikist, dat is een dubbelwandige kist, welke opgevuld is met hooi of stroo en van boven hermetisch sluit; deze moet aanhoudend bij de hand zijn.
Men kan het gerecht varieeren, door kip en vleesch te vervangen door duif of kalfsvleesch om er het extract van te trekken alsook om het vleesch te eten.
Het extract van kalfspooten b.v. in ijs koud gemaakt is voor de zwangere vrouw een voedsel bij uitnemendheid.
Het zuigen op een stukje goed gekruide en gepofte dendeng welke goed geklopt is, is in dien tijd sterk aan te bevelen; heeft men trek het vleesch door te slikken, dit is natuurlijk nog veel beter.
Europeesche vrouwen vragen wellicht, „wat is dendeng?" Dit is vleesch van de beste deelen der koe, welke men aan lapjes met de draad mee snijdt; op een kilogram vleesch neemt men de volgende kruiden:
Een dessertlepel djinten (komijn); een soeplepel ketoembar (koriander); een halve knoflook of acht pitjes; een dessertlepel tamarinde; drie dessertlepels fijn geschraapte Javaansche suiker; een dessertlepel geraspte laos en twee dessertlepels zout; al deze ingrediënten worden fijn gemaakt en met het vleesch door elkaar gekneed; laat het geheel twee uren

[108:]

gedekt staan en droog de lappen vleesch, aan een stokje geregen, in de zon.
Wanneer het half droog is, poft men het vleesch op een vuurtje van houtskool, wees voorzichtig, dat het niet aanbrandt; klop het goed zacht met een flesch op een schoone plank en leg het weer boven het vuur of in den oven, tot het droog en krokant is.
Doe de dendeng in een stopflesch of goed gesloten trommel; het is een zeer versterkend gerecht, dat voor zieken en zwakken aanbeveling verdient.
Nog een ander gerecht, dat ook in den smaak zal vallen, is de „ajam panggang", dat is gepofte kip, wat zeer lekker is om te eten; is de maag zwak, dan zuigt men op een stukje kip .
De kip wordt schoongemaakt en opengesneden; kruid haar met zout; een weinig peper en citroen; doe ze in een ijzeren braadpan, en leg op de kip een pisangblad en daarop een steen.
Op zacht vuur wordt dit klaar gemaakt, doch zorg, dat de kip niet aanbrandt.
Keer ze telkens om, en is ze donkerbruin geworden en gaar, zoo neem het gerecht uit de pan.
Doe fruitboter, vermengd met ketjop of soya in een pan, leg de kip hierin en wentel ze goed door deze saus.
Melk wordt over 't algemeen in de zwangerschap slecht verdragen.
Zorg steeds voor een dagelijkschen stoelgang; werk hierop, door veel beweging te nemen, en door groenten en fruit te eten.
Kangkoeng als groente op welke manier ook ge-

[107:]

nuttigd, zal in ieder opzicht de zwangere vrouw ten goede komen.
De vrouw huivert in deze periode, ja walgt er van baden te nemen; forceert dit niet te veel; het kan wel van korten duur zijn; men kan later op den dag baden en daarna wat beweging nemen door te wandelen of door het verrichten van huiselijke
bezigheden, maar in geen geval blijven zitten of liggen.
's Morgens bij het ontwaken en na het middag-dutje is het de onaangenaamste tijd van den dag, omdat dan meestal de misselijkheid opkomt.
Neem iets in den mond, opdat het overvloedige speeksel, wat opkomt naar binnen gaat; een pear-drup of iets anders waarop ge een oogenblik kunt zuigen, zal u werkelijk goed doen.
Is uw lichaam op voorgaande manier aangesterkt, ook uw aanstaand kindje zal er wel bij varen.
Het karakter en de eigenschappen van het kind, worden ook tijdens de zwangerschap, door de moeder gevormd; het wordt vaak tegengesproken, doch mijn
eigen ondervinding en die van kennissen hebben bewezen, dat dit wel degelijk het geval is.
Een treurige geschiedenis, die ik meemaakte is de volgende: een dame had een zeer treurig lot bij haar echtgenoot; in deze positie zijnde, scheen het leven haar een last toe en probeerde zij er zich van te berooven, wat haar bijtijds verhinderd werd.
Het zoontje, dat zij ter wereld bracht, toonde reeds vroeg neigingen tot zelfmoord te hebben en op zijn eenentwingtigste levensjaar heeft de ongelukkige een eind aan zijn leven gemaakt.

[108:]

Een ander kind, van de zelfde moeder, dat ook in zulk een toestand geboren werd onderging eenzelfde lot.
Is de moeder daarentegen vroolijk en opgewekt en verzet zij zich tegen de narigheden der zwangerschap, is zij werkzaam en beoefent zij muziek en andere kunstliefhebberijen, dan zal het kind , dat zij draagt al het goede in zich opnemen.
Men ziet uit het voorgaande, dat de zwangerschap met een voortdurend strijden en opofferen gepaard gaat, wil men goede menschen vormen.
Niet altijd uw eigen trekjes volgen; voor de vorming van uw eigen karakter en dat van uw kind, is dit het best.
Geen neerslachtigheid, geen angst moet u bezielen als ge de bevalling tegemoet gaat, geen zorgen voor de toekomst.
Vervul in alles trouw uw plicht; laat niets na, wat in het belang uwer gezondheid is.
Wend u verder in alle angstige oogenblikken tot uw God; Hij zal u niet verlaten en Hij alleen kan u helpen, de heerscher over leven en dood.
Moeders, ik heb mijn best gedaan u op te wekken tot het vormen van een goed menschengeslacht; ik heb u aangetoond, welk een groote macht en invloed een vrouw en moeder heeft en welke zegeningen zij rondom zich kan uitdeelen.
De bestudeering en vorming van het karakter der kinderen is zoo'n groote studie; alles moet zoo nauwlettend worden nagegaan, dat men gerust kan vragen „hoe kan een moeder zich vervelen?"

[109:]

Hebt ge geen kinderen, welk geluk niet voor iedereen is weggelegd, dan rest u nog zeer veel in huis om te doen; ook bezigheden zoeken van verschillenden aard kan iedereen doen.
Maak het uw man zoo aangenaam mogelijk; verzwaar zijn zorgen en zwoegen niet door ongemotiveerd klagen en jammeren over geldzaken, bedienden-kwesties of andere huiselijke voorvalletjes; voorkom zooveel mogelijk zijn wenschen; zorg steeds voor een goede tafel, kortom, veraangenaam zijn leven.
Gewilligheid, opgewektheid van humeur en de attenties welke hem aangenaam kunnen zijn, vallen steeds in goede aarde,
Wees vooral zuinig; tracht te sparen, hoe weinig het ook zij; gij weet niet hoe het te pas kan komen.
Vallen er onaangenaamheden voor, geen huishouden blijft hiervan verschoond, maak het spoedig weer goed en tracht de minste te zijn; het is geen vernedering die ge u zelf aandoet; zeg nooit iets in drift en spreek niet tegen, als ge ziet, dat uw man in een minder goede stemming verkeert.
Is die voorbij, zoo kunt ge bedaard met hem redeneeren en de vrouw zal het pleidooi steeds winnen.
Met liefde kunt ge veel meer gedaan krijgen, dan door norsch- of stugheid; wees geduldig tegenover uw man, buitenshuis heeft hij zakenbeslommeringen en moeilijkheden, welke invloed op zijn humeur hebben; dit komt allemaal terecht, doch wind hem niet op door tegenspraak; ge zult meer bederven door spreken, dan door zwijgen.
Het leven, mijn lieve Mevrouw is zoo kort; laat

[110:]

de herinnering van uw huwelijksleven u dierbaar zijn; uw kinderen moeten zich kunnen spiegelen aan het gelukkige huwelijksleven van hun ouders .
Wij leven in een tijd, waarin de huwelijksbanden niet meer die hechtheid hebben van vroeger; er zijn soms verschillende oorzaken, welke dezen band losser maken, hoofdzakelijk: onverdraagzaamheid
Hierin zullen wij ons niet verdiepen, doch laat ieder voor zich zelve, haar huis zoo aangenaam mogelijk trachten te maken .
Laten wij ons geluk mede steeds zoeken in werkzaamheid; hierdoor ontgaat men de vervelin g en zal heimwee de Europeesche vrouw niet vervolgen.
Hoeveel Europeesche vrouwen gaan onder voor wendsel heimwee te hebben , niet naar hun land terug, haar man achterlatende en niet bedenkende welk wee zij over zijn leven uitstort .
Het leven is zoo heerlijk samen begonnen; zoo vol illusies zijn ze beiden uit het vaderland getogen en dit leven wordt dan na eenigen tijd in Indië doorgebracht te hebben onhoudbaar voor de vrouw?
Er zijn gevallen, dat een Europeesche vrouw van zwak gestel niet tegen de warmte kan en de dokter dit constateert, maar over 't algemeen wordt van een dergelijk certificaatje veel te gretig gebruik ge maakt .
Begin niet naar Indië te gaan met vooroordeel tegen dit land, en wensch ook nimmer van Indië een Holland te maken; dit is onmogelijk.
Hoe kan men vergelijkingen maken tusschen Indische en Hollandsche huizen?

]111:]

De woningen moeten in Holland dicht op elkaar gebouwd en goed afgesloten worden voor de koude; Indië daarentegen moet luchtige open huizen hebben.
De eerste Hollanders in Indië zagen dit niet in; zij bouwden hun huizen op Europeesche wijze en leefden ook zoo; de gevolgen waren zooals bekend is, dat de sterftecijfers veel hooger waren en de gezondheidstoestand niet rooskleurig was te noemen.
Alles is nu dienaangaande in Indië verbeterd en is het leven aldaar niet meer ondragelijk te noemen.
Een beschaafde vrouw met wilskracht en zonder vooroordeel tegen dit mooie land, zal het er best kunnen uithouden.
Zij moet beginnen te leven, zooals het klimaat dit voorschrijft: zich luchtig kleeden, baden, licht verteerbaar voedsel gebruiken alsook veel fruit en groenten, en het zich niet tot gewoonte maken om zich op te wekken met spiritualiën.
Vooral het laatste zal u schaden; drink ook geen bier; drank wekt voor een oogenblik op, doch verhit uw lichaam en maakt u hierdoor zenuwachtig.
De grootste fout van de Europeesche vrouw, die pas in Indië komt, is wel, dat de overgang van het voedsel te vlug gaat.
Men doe dit geleidelijk en ga niet onmiddelijk over tot het gebruik van al die heete gekruide gerechten, eet in dit land geen vet en spek. Wees voorzichtig met overdadig fruit te eten, begin met kleine hoeveelheden.
Ook hoede men zich voor het overvloedige gebruik van koffie en thee.

[112:]

Zoodra men in Indië komt, neme men dadelijk wat casterolie in; dit zal u behoeden voor buik-ziekten, koortsen enz.
De ongewoon overvloedige en vette spijzen, welke aan boord worden opgediend, de eetlust die de zee-lucht u schenkt en de weinige beweging die ge hebt genomen, zullen wanneer ge in de warmte komt, uw gezondheid benadeelen.
Walgelijk lijkt het deze casterolie in te nemen; toch is dit niet zoo erg, als men het slechts als volgt doet:
Doe twee lepels casterolie in een theekopje, giet hierop de gloeiend heete thee, roer dit goed door, zoodat thee en casterolie vermengd worden.
Besmeer uw mond en tong met citroensap, en zet een tweede kopje thee klaar om na te gebruiken.
Drink nu zonder ophouden of ademhalen het kopje thee met casterolie op, spoel uw mond met de thee die ge klaar gezet hebt en drink er een paar teugjes van.
Ga nu direct aan het werk; zoek afleiding en blijf niet over het gebruik zitten nadenken.
Krijgt ge oprispingen, doe dan uw mond open, zoo zult ge niet misselijk worden.
Casterolie op genoemde manier gebruikt zal geen noemenswaardige krampen geven, werkt vlug en verwekt geen persingen.
Is tegen den avond de buik eenigszins gevoelig, gebruik dan eenige druppels fenkelolie met slappe thee. De thee, die ge bij de casterolie gebruikt, mag echter niet vermengd worden met suiker of melk.

[113:]

Als de casterolie u niet eenige keeren stoel-gang bezorgd heeft, mag geen voedsel worden gebruikt; op den dag, dat men het medicament inneemt moet men een matig dieet volgen; heeft de casterolie goed uitgewerkt, behoeft men zich niet ongerust te maken als er den anderen dag geen stoelgang plaats heeft.
De meeste menschen, die uit Europa komen, raken in Indië, of zijn reeds van huis uit geconstipeerd, en zoo slaat men weinig acht op een dagelijkschen stoelgang.
In Indië is dit echter zeer noodzakelijk; men moet hierop nauwkeurig letten en ieder moet het bij zich zelf nagaan, of na de hoeveelheid voedsel die men gebruikt heeft de stofwisseling voldoende is.
Denk er vooral aan, dat waar moerassen en vuile poelen in de nabijheid zijn, wij het miasma moeten inademen, wat ook zeker niet ten voordeele onzer gezondheid is.
Het kan geen kwaad als men eens, of tweemaal per jaar flink laxeert, ook al hebben wij een geregelden stoelgang.
Gebruik verder eenige keeren in het jaar de middelen aangegeven in mijn werk „Wenken en Raadgevingen" zooals temoelawak en daon mennizan thee; wacht niet deze raadgevingen op te volgen, tot ge u ongesteld gevoelt.
Is een mensch, die een gezond lichaam bezit, voortdurend sukkelende aan slapeloosheid en lusteloosheid bij den arbeid, zoo kan hij er op rekenen, dat dit de voorboden zijn van een ernstige ziekte.

[114:]

In dit geval zal casterolie of een weekje gebruik van carlsbad zout, nl. een theelepel daags met appolinariswater vermengd, den patiënt voor veel lijden bewaren; gewen u tevens aan een flinke massage over uw geheele lichaam, en wrijf u daarom flink in met kampferspiritus, wanneer ge te bed moet gaan en slaap flink uit.
Bij de carlsbad zoutkuur moet al dien tijd een slap diëet gevolgd worden.
Een warm bad in een goed gesloten kamer en daarna te bed gaan liggen is ook goed, omdat niet overal goede masseuses te krijgen zijn.
Doe bij dit warm badwater een flink aftreksel van ligoendibladeren omdat deze bladeren zoo'n groote desinfectiekracht bezitten.
Ook moet vooral gewaarschuwd worden voor tocht; sta of slaap niet in tocht en blijft niet te lang in de avondlucht zitten.
De Europeanen die pas in Indië komen, vinden het heerlijk, als er in het vertrek tocht is; deze afkoeling werkt echter zeer verderfelijk op het lichaam; een langzame slooping is er het gevolg van en is men er eenmaal door aan 't sukkelen, dan is het moeilijk om weer gezond te worden.
Zeer weinig wordt hier acht op gegeven; zoo menig flink gestel is er door vernietigd; koortsen, voortdurende pijnen in lendenen, beenen en hoofd en een pijnlijk gevoel in het geheele lichaam zijn er de nasleep van.
Gij kunt uw huis luchtig hebben, maar daarom behoeft ge nog niet in den tocht te zitten; vooral

[115:]

is dit gevaarlijk als uw lichaam verhit is, en ge dus kans hebt op een plotselinge afkoeling.
Er zijn b. v. menschen die kasten in den gang hebben waar voortdurend tocht is; de huisvrouw moet gedurig daar werkzaam zijn en zal zeer spoedig de nadeelige gevolgen hiervan ondervinden.
Ook hoor ik de Europeesche vrouw vaak roepen: ,,'t is heerlijk voor een open deur of venster te zitten, men gevoelt dan niet zoo de tropische warmte.
Zoo is het ook met het slapen voor een open venster; doe dit niet, als ge in Indië gezond wilt blijven.
In den westmoesson, als het kil is, veel waait en regent, moet men zich dikker kleeden en niet met de dunne kabaya rond blijven loopen.
Evenals men zich in Europa in den winter dikker kleedt, moet men zich ook in den westmoesson in Indië dikker kleeden, al behoeven de kleedingstukken hier niet uit wol te bestaan.
Hieraan wordt zeer weinig gedacht; ook moet men niet op bloote voeten loopen in den regentijd.
Eens per jaar, zoodra de werkzaamheden van uw man dit toelaten, moet ge voor een maand naar het hooggebergte; wacht hier niet mee, tot ge u ziek gevoelt.
Dit kleine verzetje doet ieder goed; het zal u een dosis levenslust en vermeerdering van kracht en gezondheid geven, waarop men een jaar kan teren.
Het noodzakelijke hiervan moet ieder inzien, vooral zij die kinderen hebben.
Zet iedere maand hiervoor wat opzij; bespaar u

[116:]

op kleeding, luxe artikelen en stadsgenoegens zooveel, dat het geld voor een vacantie aanwezig is.
Van uit iedere hoofdplaats op Java bestaat wel gelegenheid om naar een plaats in het gebergte te trekken.
Voor Batavia is dit Buitenzorg, Soekaboemi en de Preanger.
Voor Semarang is het Oegnarang, Salatiga, Ambarama, Merbaboe, Magalang, Temongong , Wonosobo enz,
Voor Soerabaya: Lamang, Malang, Trétes, Ngadiwono, Prigen, Nongko Djadjar, Tosarie en omstreken.
Men behoeft slechts de kaart van Java in te zien; overal heeft men bergen, overal lief gelegen plekjes.
Komt een hotel u te duur uit, met een groot gezin, huurhuisjes zijn er steeds overal te vinden, al zou men zich voor een maandje moeten behelpen, men bedenke dan slechts, dat het terwille van de frische gezonde lucht is.
In alles moet de Europeesche vrouw zich voegen naar 's lands gewoonte, zooals ik naar vermogen heb beschreven, en er naar leven.
Hebt ge plezier in tennis of andere openlucht spelen, onthoud u er niet van.
Mochten er in de plaats van uw inwoning concerten of opera's gegeven worden, ga er heen als uw middelen het toelaten, dit zal uw opwekken en welkome afleiding geven.
Het is een zeer verkeerd denkbeeld van vele Europeanen, om zich alle genoegens welke Indië bieden kan te ontzeggen.

[117:]

Hun bezielt slecht één gedachte, n.l. om zoo spoedig mogelijk geld bij elkaar te vergaren, om weer naar Europa en het vaderland terug te kunnen keeren; alles wordt eraan opgeofferd, de gezondheid, de schoonste dagen hunner jeugd en alle poëzie van het leven.
Het land zoo vol natuurschoon wordt niet gewaardeerd; het schoone Indië wordt door hun beschreven als een ballingoord, o, deze menschen zijn ten zeerste te beklagen.
Is het te verwonderen, dat ze niet gezond zijn?
Het humeur en het geheele gestel van den man, ja de heele omgeving heeft er onder te lijden.
Laat men liever zeggen: het land, dat ons het brood schenkt, dat is ons tweede vaderland".
Zijn er momenten, die u droevige herinneringen en een hevig verlangen naar het vaderland brengen, geef er niet aan toe, doch zoek afleiding; beklaag u zelf niet; vergelijk liever uw positie met die van anderen in Holland , die niet in zoo'n goeden doen zijn als gij.
Velen zullen uw positie benijden en ook naar Indië willen gaan, als hun de gelegenheid daarvoor geboden wordt.
Stel in Indië in alles belang; leg u toe op de kennis van de Javaansche en Maleische taal en leer die gebruiken, beschouw het leeren der Indische talen als een kennis te meer; leer ze goed en tracht de woorden goed uit te spreken; uw prestige onder het volk zal er door vermeerderen.
Tracht u op de hoogte te stellen van gewoonten

[118:]

en gebruiken; gij vermeerdert uw kennis en zult de oostersche volken van een ander standpunt gaan beschouwen en niet als wezens, die weinig meer zijn dan dieren, zooals dikwijls uit de behandeling van Europeanen zou moeten blijken.
Harteloos en onrechtvaardig, worden ze vaak door ons behandeld, ze worden in hun heiligste rechten aangetast, men zegt: het geld is hun hart; verwondert men zich dan nog dat zij door wraakneming vergelding zoeken voor hetgeen hun aangedaan wordt?
Waar wij in vele gevallen door ontwikkeling en positie bevoordeeld zijn, is het misbruik maken van onze macht, wanneer wij tegenover hen hard en onrechtvaardig zijn ; laten wij echter hun toestand indenken en met hun meeleven, dit zal een drang
doen ontstaan om hun lot te verbeteren, om ze op te heffen.
Iedere vrouw in Indië die met dit denkbeeld bezield is, zal een krachtige steun zijn om van ons mooie Insulinde een ideaal land te maken.
Geen afkeer voor gelaatskleur, geen antipathie in welk opzicht ook moge u weerhouden medelijden te toonen; hierdoor kunt ge veel voor hen doen en veel van hen verdragen.
Iedere vrouw probeere haar ondergeschikten in het goede voor te gaan en hen op te leiden tot vakmenschen.
Tracht ieder iets passends te leeren, b. v. leer den huisjongen liefhebberij krijgen voor correct tafel dekken en versieren, voor het bedienen, om het

[119:]

huis en de meubels zindelijk en net te houden, leer hem bloemstukken rangschikken, ter versiering van uw huis, profiteer van zijn aangeboren karaktertrek . De Javaan nl. houdt veel van uiterlijke praal.

Maak van uw kokkie een model cuisiniére, animeer haar, door nu en dan met haar nieuwe gerechtjes klaar te maken, schotels te versieren en vleesch- kip- groente- en aardappel-gerechten in een nieuwen vorm op tafel te brengen.
Onze bedienden zijn groote kinderen gelijk en iedere variatie is hun welkom.
Probeer uw djait (naaister) tot een modiste te vervormen, uw baboe tot verpleegster van uw kind.
Leer deze in de eerste plaats de zindelijkheid betrachten, prent haar de gezondheidsleer in en breng haar heur tekortkomingen onverwijld onder het oog, zorg, dat ze geen verveling leert kennen, kleine gemakkelijke handwerkjes zullen spoedig door haar aangeleerd worden.
Dit wordt door haar in haar ledigen tijd beoefend en zoo voorkomt ge meteen, dat ze telkens naar de bediendenkamers of kampongs loopt.
Van uw kebon moet ge een goede tuinman maken, hij moet liefhebberij voor zijn werk krijgen; ga hem voor in al deze aangename bezigheden.
Planten, welke onder zijn toezicht gekweekt zijn, zullen hem geheel onverschillig zijn, of ge moet hem op bizonderheden attent maken; hierdoor zal zijn liefhebberij voor het werk aangewakkerd worden.
Licht hem voor bij het vernieuwen der aarde in

[120:]

de bloempotten, vertel hem, waarom hij geen versche mest mag nemen enz.
Menige huisvrouw zal bij het lezen van het bovenstaande uitroepen: „maar als mijn bedienden weggaan, heb ik voor niets al die moeite gedaan. Het goede dat ge uw evenmensen bewijst, gaat echter niet verloren. Eenige wenken, die u in het dagelijks leven te pas kunnen komen bij de keuze en aanneming uwer bedienden, laat ik hier volgen:
Zoodra zij na het aannemen, b. v. den eersten of tweeden dag, u lastig vallen om een hoog voorschot, vertrouw ze dan niet, geef hun geld om er eenige dagen van te kunnen leven, maar ga hun werk goed na, en zie of ze het voorschot waard zijn.
In den regel is dit soort volk ontevreden en melden zij zich spoedig ziek, om niet weer binnen te komen.
Bedienden, die u dikwijls verlof vragen om thuis te blijven of wegblijven zonder verlof, soms een of twee keer in de maand, dikwijls vaker, voorgevende dat een familielid of zij zelven ziek zijn; of die u wijs trachten te maken dat er een familielid gestorven is, of iets van dien aard, of zeggen dat ze uit begraven moeten en al dergelijke verhalen, bewijzen met dit alles, dat ze niet veel schik in den arbeid hebben.
Bedienden die u tegenspreken, als ge het een en ander gelast en wien ge telkens weer de zelfde aanmerkingen moet maken, na ze b. v. een paar weken pas in dienst gehad te hebben, deugen niet; spoedig kunt ge zien of het onwil is. Zoo is het ook met de dienstboden, die zich zonder verlof van hun werk verwijderen en naar huis gaan.

[121:]

Bedienden die niet zindelijk zijn op lijf en goed, niettegenstaande uwe waarschuwingen, moet ge liever na den proeftijd van een week niet houden . Het zelfde geldt ook voor menschen, die na eenige keeren er op attent gemaakt te zijn, niet behoorlijk gekleed het huiswerk verrichten m.a.w. in huis verschijnen zonder jasje, baadje of sarong, met slechts een pantalon aan of bij het verrichten der werkzaamheden in huis, in plaats van een baadje, een hemd zonder mouwen dragen.
Bij het in dienst nemen mag van dergelijke feiten niets door de vingers gezien worden evenmin het slordig opzetten van hun hoofddoek. Men waarschuwe eenige keeren, helpt dit niet dan is dit een teeken van minachting voor den Europeaan en kunt ge zulke lieden niet in uw dienst gebruiken. Laat niet toe, dat ze overal spuwen, of het sirihkauwsel of pruimpjes tabak links en rechts deponeeren. Verbied het hun streng overal op het erf, in de badkamer of bij den put te urineeren. Permiteer niet, dat bedienden binnenshuis rooken. Let er ook op en gaat het krachtig tegen, dat zij met de vingers vui l van het sirihkauwen, aan deuren en stijlen strijken.
Verwijder onmiddelijk bedienden, die met geheimzinnige middelen omgaan, om u op een of andere manier te willen bewerken.
De javanen passen hiervoor het dierlijk magnetisme toe, hun doel is meestal personen aan hen te binden, waartoe ze urine, speeksel en andere vuiligheid, die moeilijk te beschrijven is, gebruiken. Het branden van wierook in uw nabijheid of het strooien van offerbloemen mag niet worden toegelaten.

[122:]

Zij die zich doofhouden, als ze geroepen worden; toonen onwil: men ziet het spoedig of het ware, natuurlijke, dan wel „oostindische" doofheid is.
Aan de natuurlijke doofheid souffreeren vele inlanders, doordat zij van jongs af, op den kouden grond slapen en veel aan hun ooren sukkelen.
Bedienden, die lange vingers hebben, moet men weren; bepaald eerlijk zijn er zeer weinig.
Alles achter slot zetten gaat heel moeilijk; genoeg heb ik u aangetoond, hoe men het stelen voorkomen moet; merkt ge echter, dat ze geen kleinigheden kunnen laten staan en mist ge voorwerpen, die in het dagelijks gebruik niet weggeborgen kunnen worden, zooals serviezen, servetten, veegdoeken enz. treed dan krachtig op en verwijder spoedig dengene die gebleken is, de dader te zijn.
Men moet bij een dergelijk onderzoek echter zeer voorzichtig zijn; de Javaan kan zijn evenmensch verdacht maken uit onderlinge veeten en twisten.
Heeft men geen grondige bewijzen, dan is het beter met het ontslag geven te wachten en een diefstal van groote waarden, bij de politie aan te geven; zijn het kleinigheden, die vermist zijn, zoo zeg hun, dat bij eventueele herhaling de waarde van het vermiste, van hun maandelijksche loon afgehouden zal worden.
Zoodoende zal men spoedig merken wie van de bedienden de oneerlijke is.
Zie geen diefstal door de vingers; het begint met kleinigheden en eindigt met groote zaken.
Wanneer men een bediende aanneemt, moet men

[123:]

het briefje vragen van zijn kamponghoofd en informeeren of hij geen politiezaken gehad heeft, en bovendien zijn naam opgeven op aan het politiebureau.
Men kan aan den zich aanmeldende vragen, waar zijn laatste dienst geweest is en of hij getuigschriften bij zich heeft.
Zelden zijn echter de menschen nog op de plaats waar hij gediend heeft, daar in Indië de Europeanen veel aan verplaatsing blootgesteld zijn.
Over het algemeen kan men toch op deze getuigschriften weinig staat maken; de inlanders leenen ze aan elkaar uit en tegenwoordig schrijven ze zelf getuigschriften of laten deze schrijven.
Heeft men een bediende een paar weken in dienst, of zelfs korter, een opmerkzame huisvrouw zal hem spoedig doorgrond hebben en weten of er van zoo iemand wat valt te maken.
Betaal uw bedienden niet te weinig; kennen ze niet veel, zoo zeg hun, dat hun loon verhoogd zal worden, naar gelang zij meer presteeren; laat deze belooning niet te lang uitblijven, als ze van goeden wil zijn.
Ontvangen de bedienden van uw logeés fooien, zoo laat degene die dit ontvangt het geld deelen met de andere bedienden die extra diensten voor de logeès verricht hebben.
De huisjongen b. v. ontvangt de fooi; dit moet hij deelen met de meid die de kamers gedaan heeft, en is er in de dagelijksche huiswasch vuil goed van de logeé gegaan, zoo moet ook een deel gegeven worden aan de waschmeid.

[124:]

Wanneer hierop niet gelet wordt, zal het aanleiding geven tot onderlinge geschillen.
De huisvrouw zal haar prestige behouden wanneer zij de fouten en gebreken der bedienden niet in aller bijzijn onderling bespreekt of hen belachelijk maakt.
Behartig zooveel mogelijk in alles hun belangen; gaat ge van de plaats, geef hun ieder een goed getuigschrift. Scheld hun het voorschot, als het niet te groot is, kwijt en laat oude rommel, welke ge niet wenscht mee te nemen onder hen verdeelen.
Met een dankbaar hart zullen zij u steeds gedenken en niet nalaten bij andere Javanen over u te spreken als een model meesteres.
Ook zullen zij het van u geleerde aan kinderen en familie bekend maken en ge zult een zegen voor velen zijn.
Dat er ook ondankbaren onder hen zijn, ach lieve lezeres, deze worden overal gevonden, ook wel in het beschaafde Europa.
Vergelijk eens, na jaren, de Hollandsche meiden in een groote stad met onze eenvoudige inlandsche bedienden.
„Heilig, heilig onze Javaantjes", zult ge dan uitroepen.
In het kort heb ik hier trachten uiteen te zetten, welk een groote werkkring de Europeesche vrouw in Indië wacht.
Haar kennis moet die van een algemeen ontwikkelde zijn.
Men zal nu vragen; „hoe krijg ik die? In Holland heb ik van dit alles niets geleerd."

[125:]

Tracht in Holland zijnde van alles op de hoogte te komen, huishoudelijke bezigheden, tuinarbeid, modevak enz. dit alles zal u in Indië van pas komen.
De verdere kennis van een en ander, zult ge met een weinig goeden wil spoedig van zelf aanleeren.
Kom slechts in Indië met energie en een gezond lichaam en volg verder het Engelsche spreekwoord; „waar een wil is , daar is ook een weg."
Een ongeluk voor menige Europeesche vrouw is, te denken dat ze in Indië niet behoeft te werken.
Weg dus met alle heimwee en verdriet, waar zoo'n ruim arbeidsveld aanwezig is ; als ge uw best wilt doen, zult ge voldoende afleiding vinden.
De eerste jaren zullen u menige traan en zucht kosten, omdat gebruiken en gewoonten nu eenmaal verschillen van die van uw moederland; toch dapper doorgewerkt en flink het hoofd omhoog gehouden.
Zijt ge over den eersten moeielijksten tijd heen, met trots zult ge een terugblik werpen op het verledene en alles zal verder gemakkelijk gaan, ge zult zelfs eindigen met Indië lief te krijgen. Als ge later naar uw vaderland terugkeert, zullen de aangenaamste herinneringen u bijblijven en ge zult het jongere geslacht dat naar Indië gaat, moed en vol harding toespreken en Indië afschilderen als hun tweede vaderland.
Tracht overal vroolijkheid in uw huis te brengen; ge moet alles met opgewektheid doen; van u, huis moeder moet een licht uitgaan, beter uitgedrukt nog, een bezieling uitstralen, die uw geheele omgeving meesleept; al het moeilijke werk wordt er door verlicht.

[126:]

Regel en orde moet hieraan steeds gepaard gaan, ge moet kunnen zeggen: „ik ontbijt op dat uur" „om zoo laat is alles aan kant" enz. voor de bedienden is dit ook gemakkelijker, omdat zij rekening hebben te houden met hun etensuur en hun tijd van naar huis gaan; hierdoor houdt men een beter bediendengehalte.
Ik hoor vele lezeressen uitroepen: „het bovenstaande is gemakkelijker gezegd dan gedaan," de omstandigheden, waarin ik verkeer laten het niet toe om blijmoedig mijn levenstaak op te nemen.
Volgens mijn beste vermogen zal ik neerschrijven, wat mij gesterkt en verlicht heeft, om mijn zware taak die ik te vervullen had, met veerkracht en opgewektheid te volbrengen.
Lieve lezeressen, moeder te zijn van een dozijn kinderen en daarbij gevoegd de andere zorgen, waarin men zich door omstandigheden vaak geplaatst ziet, is dunkt mij, geen kleinigheid.
Die wederwaardigheden des levens, die ieder mensch te verduren heeft, zijn ook mij ruim toegedeeld ge worden.
Hiermede wil ik mij zelf geenszins tot een heldin verheffen, verre van daar; ik heb niets in mijn leven gedaan, waardoor ik mij zou kunnen beroemen dien naam verdiend te hebben; ik wilde alleen hiermede zeggen, dat ook voor mij het leven niet altijd rozengeur en maneschijn is geweest.
Ik zou voor mijn medemenschen zoo gaarne hun moeilijke levenstaak verlichten, door de struikelblokken welke op ons levenspad zijn en waaraan ik mij door

[127:]

onkunde vaak tot bloedens toe gestooten heb, voor mijn lezeressen, voor zoover het in mijn vermogen is, weg te ruimen.
Door dit te doen moet ik mij eenigszins op gods dienstig gebied begeven.
Vervul altijd nauwgezet uw plicht, zoodat ge u niets te verwijten hebt, als er moeilijkheden komen; heb het grootste vertrouwen in uw God, wat er ook gebeuren moge, alles wordt tot ons bestwil geschikt.
Draag alles wat ge bezit en wat ge doet aan Hem op, wend u in alle moeilijkheden des levens tot Hem, Hij zal u uitkomst geven.
Zeg in het grootste leed dat u overkomen moge nog: „God , uw wil geschiede!"
Dit, mijn lieve lezeressen deel ik u mede, omdat het heel mijn leven gelukkig gemaakt heeft.
De grootste ongelukken, sterfgevallen, lijden en verdriet zult ge kunnen trotseeren.
Nooit zult ge overslaan tot wanhoop; het lijden valt dan zoo gemakkelijk te dragen.
Meer nog zou ik hierover willen schrijven, doch het ligt niet op mijn weg om over geestelijke aangelegenheden te spreken, ik gewaagde er van, omdat het geschrevene de hoofdbron is, waaruit ons geluk ontspringt.
Denk niet te veel aan uw eigen ik, zit niet te tobben over uw eigen persoon, cijfer uw eigen ik weg en volg het grootste gebod op: „bemin uw naaste als u zei ven. "
Volg de spreuk op: „Wat gij niet wilt , dat u geschiedt, doe dat ook aan anderen niet," gij zult

[128:]

in uw handelingen en denken tegenover uw naaste milder gestemd zijn.
Uw eigen persoon als maatstaf genomen tegenover anderen, zal u, vooral in het huishouden zachter stemmen, om fouten en gebreken onder de bedienden verschoonend op te nemen.
Verlies nimmer uit het oog, dat de bedienden arme onkundige wezens zijn zonder opvoeding of beschaving, die ten allen tijde leiding noodig hebben.
Listen en streken hebben ze aangenomen omdat zij onmachtig zijn zich aan het goede te houden.
Waren ze opgevoed als gij, huismoedertjes, het waren ook betere schepselen geworden.
Misbruik dus uw macht niet tegen hen, maar help hen in nood en leid hen over hun dagelijksche tekortkomingen heen.
Alzoo zal ook hierdoor een deel der dagelijks terugkeerende onaangenaamheden opgeheven zijn en zult ge een steentje hebben bijgedragen tot de opheffing van den Javaan. Zij het ook een klein deel van de talrijke bevolking, het is het deel dat door zijn leven in de omgeving van den Europeaan, uit zijn milieu getreden, zeer wankel staat wat moraliteit betreft. Uw huiselijk geluk zal hun ten voorbeeld kunnen zijn; zorg dat twist en ongenoegen, mochten deze voor komen, nooit in bijzijn van de bedienden plaats vinden, neem steeds de hoogste beschavingsvormen in acht; de Javaan voelt hier veel meer voor, als de Europeanen kunnen vermoeden.
Neemt ge dessalui in dienst, dat zijn menschen van buiten de stad, vaak de beste menschen, onver-

[129:]

dorven, bedenk dat ze zeer dom zijn. Ge kunt echter door goede leiding van deze menschen veel goeds maken. Het goede dat gij bij hen inbrengt pakt beter, dan bij stadsbewoners.
Er zullen omstandigheden in het leven voorkomen waardoor er geen vroolijkheid in huis heerscht, droevige gebeurtenissen, als sterfgevallen in huis of in de familie. Geef u niet over aan het leed, verzet u moedig, vooral als in het gebeurde geen verandering te brengen is. Verwijder voorloopig de voorwerpen die pijnlijke herinneringen opwekken, later, als ge eenigszins over uwe smart heen zijt, kunt ge die te voorschijn halen. Voorts moet ge mee in den dagelijkschen sleur van het leven en dit moedig doorgestreden, tot het eind uws levens.
Het verdriet ons in ons leven toegezonden, zal den mensch veredelen, het maakt ons gevoeliger voor het lijden van onzen evenmensen.
Zie bloemen in uw huis te hebben met zachte, welriekende geuren; geur en kleur hebben op het dagelijksch leven van den mensch grooten invloed, zoo b. v. op zijn humeur.
Neem in uw onmiddelijke nabijheid geen leliën, orchideën of andere bloemen die denzelfden reuk hebben als de meeste boschbloemen.
Deze bloemen bedwelmen; het inademen der geuren zal u niet rustig stemmen; zij bezorgen u integendeel gejaagdheid en ontevredenheid; zij zullen u naar buiten drijven en misschien wel het huiselijk geluk helpen verjagen.
Rozen, melaties, viooltjes en soortgelijke bloemen

[130:]

zullen u in een aangename, vredige stemming brengen.
Patjar djawalucht zal bij u herinneringen opwekken uit lang vervlogen tijden; kananga en ixora zullen u aangenaam opwekken en lust in den arbeid geven.
Tjapaka poetih en koening, zullen op een afstand geroken, u een vroolijk en behagelijk gevoel geven. Patjar tjina moet niet tusschen de kleeren gedaan worden; wel een weinig in de kast, of hier en daar in de vertrekken; de lucht hiervan maakt zwaartillend.
De fijn gesneden bandan moet men liever niet tusschen de kleeren doen; er zijn menschen, die de lucht niet verdragen kunnen; men wordt er vervelend kalm door.
Neem jasmijn (Melatie Gambir), deze bloemen zullen niet schaden als ze tusschen de kleeren worden gelegd; de heerlijke zachte geur zal u en uw om geving in een vriendelijke zachte stemming brengen.
Sedep malem (tuberozen) moet ge niet in huis nemen; ze ruikt te sterk; de lucht verwekt onte vredenheid, opgewondenheid; in den tuin zal ze echter niet schaden.
Ook azijnlucht zal u in geen aangenaam humeur brengen.
Bij zieken heb ik dit zoo menigmaal bemerkt; zij worden er korzelig en terneergedrukt onder.
Citroenlucht daarentegen verfrischt en stemt aan genaam.
Eveneens gaat het met de kleuren; deze hebben invloed op de stemming der huisbewoners.
Heerscht er een gedrukte stemming, zoo neem

[131:]

rood, geel of een andere harde kleur, terwijl zacht róse, wit, licht lila, crème, lichtblauw enz. u tot een meer rustige gemoedsstemming brengen.

---

vorige pagina | inhoud | volgende pagina